Osmanlı tapu tahrir kayıtlarında Şemskanlı aşireti hakkında Şemsibiki(Şemsiki) Haymenişin Ekrad Taifesinden (Haymenişin Arapça  kökenli bir kelime olup, göçebe, çadırda yaşayan anlamına gelir)Hakkari Sancağında bağlı  Mahmudiyan Beyliğinde  yaşayan bir aşiret olarak gösterilmektedir.

Şemskanlıların Tarihinde önemli bir yeri olan Mahmudiyan Beyliğini tanıyalım:

Bitlis Emiri Şerefhanın  1597 yılında tamamladığı Şerefnamede (Sayfa:227)ve İngiliz Araştırmacı yazar ve Misyoner Joh S.Guestin Yezidilerin Tarihi isimli eserinde Mahmudiyan Beylerinin Soyunun Mervani Hükümdarlarına dayandığını belirtmektedirler. Bilindiği üzere  Şemskanlıların bir kısmi Hakkari yöresinde Mahmudiyan Beyliğinde yaşarken bir kısmi Şam Ve Mısırda , daha sonra Diyarbakır Silvanda(Meyafarqin) de Mervani devleti egemenliği altında yaşamış ve bunlar ile birlikte yaşayan Banukiler, brazanlari, swediler, hevediler, Dilxeranlılar, Bociyanlılar, Zilanlılar, Besyanlılar ve zıkziyanlar tarihte Süleymani  aşiretleri olarak adlandırılırlar. Bunun nedeni ise soylarının Mervanoğlu sultanlarından Süleyman Bin Abdulmelik’e  dayanmasındandır.(Şerefname S:200) Süleymani  aşiretlerinin  ilk lideri Mervan’ın seceresi Mekke Kureyşilerine dayanır. Secere aynen şöyle  devam etmektedir. Mervan bin Muhammed bin Mervan bin Hakem bin Eb’ül As bin Ümmeye bin  Abd-i Şems bin Abd-i Menaf. Olarak  tarih kayıtlarında  yer almaktadır. Hakem Mekke ilk feth edildiği gün İslamiyetin hidayeti  ve nuru  ile  müşerref olmuşlardır.

Ancak bahsi geçen aşiretlerin bir kısmı  halifeye kızgınlıklarından  ötürü bir dönem islamiyetten feragat ederek Yezidiliği seçmiş iseler de daha sonra tekrar Müslümanlığa geçmişlerdir.

Bu aşiretlerde  tıpkı mahmudiyan beyleri  gibi Cezire hükümdarlarının amca oğullarıdır. Cezire hükümdarlarının egemenliğindeki Şemskanlılar ise Şikakiler ile beraber Mardin, Hasankeyf ve Ömeriye Ceziresindeki Fınık Kalesinde yaşamışlardır. O dönemde Fınık Kalesinin  Komutanı Abbas Han’dır. Ancak şemskanlımı yoksa Şikakilimidir bilinmiyor. (Bazı kaynaklar Şemskanlılar ile  Şikakilerin aynı kaynaktan olduğunu ifade ederler Çünkü Şemskanlıların Gawestiya kolunun dedelerine Hamza Begi diyorlar. Kayıtlarda Hamza bey Şikakilerin en önemli şahsiyetlerinden biri olarak geçer)

Hakkari sancağına Bağlı olarak Mahmudiyan beyliği ile yaşayan Şemskanlılar ise Mahmudiyan Beyliğin en önemli ayaklarından biri olan Sipkan Beyliğinin  7 aşiretinden birini oluşturmaktaydı. Sipkanlıların  Yezidi inancına bağlı olduğu ve daha sonraları islamiyete geçtiği bilinmektedir. Bu ortak yaşam nedeni ile Şemskanlıların bir kısmının Yezidiliği seçtiği  ve Başkenti  Mahmudiye olan (Şimdiki Özalp) bölgede yaşadığı bilinmektedir.

Mahmudiye Şemskanlılarının  bir bölümü  Siirt, Batman,  Mardin, Bitlisin Hizan, İranın Mako, Urmiye, Sowuc-bulax’ a dağılmışlardır. İrandakilerin bir kısmı hala yezidi  inançlarını sürdürmektedirler. (Kaynak:Major F.Millingen –Kürtler arasında Doğal Yaşam eseri Sayfa:97)

Bünyesinde  Şikak, Dakuri, Şevli, Ademi, Şemsiki, Mukri, Livi, Si –çariki gibi Müslüman aşiretler ile Reşi, Baravi, Mendeki, Bele, Kürti… gibi yezidi aşiretlerinin yanında, Sipkanlılar, Haydaranlılar, Cıbranlılar, Hasenanlılar, Hertoşiler, Pinyaşinler, Celaliler, Korukçu, Korukçu uşağı, Kul Han, Kızılbaşoli (Kızılbaşoğlu), Kotan, Suran,…Halikani, Cendi, Keçelani, Mısırkani, Seli Yetimi, Sakan, Barahkani, Duniyi,Dinikane, Keskulli, Reki, Alo Mehbeli, Kulihani, Hasoyiler, Dümbli Boht 'lar (Yezidi ) sekmen ovasında Mam Reşan Hoşabta Bazuki Erciş'te Bradost Tirgever Rujiki  gibi aşiretleri barındıran Mahmudilerin ilk beyi Şeyh Mahmuttur.

 Cezire beylerinin soyundan olan Şeyh  Mahmud Bey(Aslen Yezididir)  Karakoyunlu Türkmenleri zamanında Bir rivayete göre Mısır ve şamdan bir rivayete görede Ömeriye Ceziresinden çıkarak  Erzurum üzerinden Azarbeycana geçerek Kara Yusuf denilen bir beyin  bölgesine  yerleşti. Savaştaki Kahramanlıkları ,cüret ve girişkenlikleri sayesinde kara Yusuf Şeyh Mahmudu kısa sürede kabullenerek kendisine saygı gösterdi ve güven besledi. Çok Geçmeden  Aşut Nahiyesinin Beyliğini Xoşab(Hoşap) Nahiyesi ile birlikte kendisine verdi ve Kendisinide buraya bey tayin ederek  Beyliğe de Mahmudiyan Beyliği adını verdi. Mahmudiyan Beyliği yönetiminden Kızılbaş olarak adlandırılan Şah Tahmesp döneminde Mahmudyan beyliğine iltihak eden Alevi Şemskanlılarda mevcuttur. Mahmudiyan beyliğinde Yezidilik diyanet-i biatını kaldıran  Cafer oğlu Hamza Beyin torunu Himmetli bey olmuştur.  İslam ahlakı, Kuran okumayi hac, zekat ve oruç gibi İslami farazaları ise  Mir Şemseddin sağlamıştır.  Hamza Bey yönetimindeki Mahmudiyan Beyliği Şii Deli piriyi öldürerek Beyliğin topraklarını İrana kadar genişletti. Şah Tahmesbin tüm kızgınlığına ve dolaplarına rağmen  Hamza Bey geri adım atmadı. Ancak Hamza Beyi  daha sonra dınbılli beyi  Hacı bey  tuzak kurularak öldürdü. Hacı bey Hoşab kalesinin yönetimini elde etmek için Osmanlıdan hüküm çıkarttırdı ise de  yönetim Hamza beyin hapisten çıkan oğlu Han Muhammed tarafından  egemenlik yeniden  Mahmudiyan Beyliğine geçmiştir.Hoşab kalesindeki  Mamreşan aşireti ile birlikte hacı bey Han Muhammede  itaatlerini sundular ancak  husumet devam etti  yapılan savaşta Hacı bey canını zor kurtardı. Han Muhammed  Diyarbakır Beyler beyi Rüstem Paşa vasıtası ile  Sultan Süleymana  biatlarını sunarak  Kendisine şahlık beratı çıkarılmasını sağlayıp meseleyi kapattı. Mir Muhammedden sonra yönetim oğlu Seyyid Mir Şemseddine geçmiştir.

Mir  Şemseddin  Osmanlı Padişahının İran seferinde Gösterdiği kahramanlık ve üstün başarı nedeni ile  Hizan Hükümdarı Ahmed Bey ve Hakkari hükümdarı Zeynel beyin önüne geçerek Osmanlı devleti tarafından  bu beylerin Mahmudiyan  beyliğine bağlanmasına ilişkin  padişahlık hükmü çıkmasını sağlamışlardır.

Mahmudiyan Beyliği  Kültür ve ticarete çok önem vermiştir. İpek yolu üzerinde önemli bir durak olarak göze çarpmaktadır.  Çin ve Hindistandan gelen malların  ticareti halkın önemli geçim kaynağı olmuştur.Ticarette özellikle ürettikleri altın ve ziynet eşyaları  tarihte kendilerinden söz ettirmişlerdir. Özellikle “Zéré Mahmudi” yani Mahmudi altınları yörenin değil tüm ülkenin tercih ettiği ziynet eşyası olarak  değer kazanmıştır.

Böylece Şemskanlılar uzun yıllar bu bölgede Mahmudiyan Beyliği yönetiminde yaşamış ve çeşitli bölgelere dağılmışlardır. Rivayet edilir ki Mahmudiyeden ayrılarak yola çıkıp Bitlisin Hizan İlçesinin Giran ve Akünüs köylerinden geçerken orada  bir kızı görüp aşık olan bir şemskanlı buraya yerleşerek gitmemiştir..  Yola devam edenlerin kendisine neden gelmediğini sorduklarında ise  öküzlerimiz yoruldu yani “Gaye me westiya” deyip mazeretlerini beyan ettiklerinden  bunlara Gawestiya şemskileri denilmiştir. Torunlarına ise Mala Kasımé Evdal Diyorlar. Bu gün Vanın  Özalp, Saray, Başkale, Muradiye ve Gürpınardaki Şemskanlıların tamamına yakınının dedelerinin tahrir kayıtları  Mahmudiyan Beyliğine bağlı Osmanlı kayıtlarında mevcuttur.

 Devamı gelecek......

Memedé Kazım

Yorumlar