ŞEREFNAME’DE EZDİLER
Şerefhan, “Kürt” denenlerin çoğunluğunun “Sünni-Şafii” olduğunu yazmakta, bu inancı diğerlerinden farklı olarak “Doğru Yol” , “Ehl-i Sünnet Mezhebi” ya da “Ehli Sünnet ve Cemaat Mezhebi” olarak tanımlamaktadır. Bir de Osmanlı hakimiyeti ile birlikte oluşan “Hanefi” bir azınlıktan sözeder.
Şeref Han, yer yer unutmuş gibi görünürse de, O’nun “Kürt” diye tanımladıkları arasında “Kızılbaş” ya da “Rafızi” dediği aşiretler de vardır: Pazuki, Hınıslı ve Çemişgezek aşiretleri gibi. Şerefname’nin mantığı içinde düşünülürse Goranlar, Bahtiyariler, Lorlar ve Lekler genelde bu grup içinde mütaala edilmiş olmalıdırlar. Çünkü başka kaynaklardan biliyoruz ki
bunlar arasında İsmaililik, Hurufilik, Ehl-i Hak gibi aşırı ve İslam-dışı görülen inançlar egemendi.
Şeref Han’a göre “Sünni-Şafi” çoğunluğun yanında “Yezidi mezhebi” de bir azınlıktı. Sadece bazı “Kürt aşiretleri” ile sınırlıydı. Bu aşiretlerin adlarını da verir: Tasni, Haldi (Xaldi), Besyani, Bohti, Mahmudi, Dınbıli. Ama kitabının başka yerlerinde bu listeye üç aşiretin daha eklendiğini görürüz: Nividkavun, Şoreş ve Hivdil gibi.

Şerefname Ezdiliği de tıpkı Kızılbaşlık gibi bir sapkınlık olarak görür. Ondan aşağılayıcı bir dille sözeder. Aşağıdaki ifadeler Şeref Han’a aittir:

“Uğursuz Yezidilik dini”
“İğrenç yol” (s. 135),
“Sapık Yezidi tarikatı” (s. 294)
Şeref Han, bir diğer yerde Ezdiler’i “Yabancı” olarak tanımlar.
Burada bir açıklama yapmak ihtiyacı duyan kitabın Arapça çevirmeni M.A.A, Şerefhan’ın Ezdiler’i etnik bakımdan “Kürt” gördüğünü, onları yalnızca din ve mezhepçe “yabancı” saydığını hatırlatır.
İyi de, bunun anlamı, Şerefhan’ın Müslüman ve Şafii olmaklığı Kürt kimliğinin esaslı bir öğesi olarak gördüğü değil midir?

Ezdilik, Kızılbaşlık ve Hristiyanlık hakkındaki fikirleri birer kanıttır. O’nun “Kürt” veya “Kürtlük” tanımında temel referanslardan biri İslam’dır. Daha tam bir deyişle İslam’ın Şafii versiyonu, yani belirli bir dinsel topluluktur.
Osmanlılar dinsel topluluklara/cemaatlere “Millet“ diyordu. Tamamen dinsel bir içerik yüklenen bu sözcük, aynı din veya inançtan olan topluluk, yani ümmet demekti. Türkçe’de birbiri yerine kullanılsalar da Osmanlıdaki “millet“ sözcüğü ile modern “ulus“ kavramı anlamca bir ve aynı şey değildirler.
Şerefhan’ın kendi kitabının “Giriş” bölümünde kullandığı dört şubeli “Kürt ulusu” tabiri de daha çok dinsel içeriklidir.  Bu tarifin belli bir çağın ve sınıfın damgasını taşıdığı yeterince açıktır. Şerefhan, bu çağa ve sınıfa mensuptur.

EZDİ AŞİRETLERİ VE BEYLİKLERİ HAKKINDA ÖZET BİLGİLER
Aşağıda Şerefname'nin “Yezidi” dediği aşiretler ve bu aşiretlerle ilişkili beylikler hakkında bazı bilgiler veriyoruz:

EZDİ AŞİRETLERİ
Tasni: Dasni/Dasini ile aynı olmalı.
Xaldi (Haldi): Bu aşiret Şerefname’de Sason/Hazzo aşiretleri arasında ayılır.
Besyani: Beşnevi ile aynı olup olmadığı net değil. Bohtan/Bohti bağlantısına bakılırsa Beşneviler olmalılar.
Bohti: Başlangıçta Ezdi oldukları söylenir. Bazı bölümleri sonraları İslam’ı benimser. Din değişen bu kesim geleneğini de değişip Halidi ve/veya Emevi/Mervani olduğunu öne sürer.
Mahmudi: Bir rivayette Bohtan/Cezire orijinli olukları söylenir. Başka deyişle Bohtiler’in bir kolu gibi görülürler.
Şerefname’nin ifadesine göre bu aşiret başlangıçta “Yezidi dini”nden olup sonraları “Ehl-i Sünnet mezhebi”ne geçmiştir.
Mahmudi aşireti ve beyliği de bu tarihten sonra kendisini Emeviler’le ilşkilendirir, Mervani soylu olduğunu iddia eder.
Dınbıli: Başlangıçta “Yezidi” olan Dınbıli aşireti ve beylerinin bir bölümü de sonraları Şeref Han’ın deyişiyle “Ehl-i Sünnet mezhebi”ne geçmiştir. Geri kalanları 1597’de hâlâ orijinal dinleri Yezidilikte ısrar etmektedir. Dınbılilerin
orijinal yurdu da bir rivayete göre Bohtan’dır. Bu sebeple “Kürtler” arasında “Dınbıli Boht” diye bilindikleri kayddedilir.
Böylece bu aşiret de Bohtiler’in bir kolu gibi görünür. Dınbıliler, Şerefname’ye göre, Mahmudi ve Hakkari beyliklerinde de varlardı. Bazı kaynaklarda Dınbıliler’in tümünün 19’uncu yüzyıl sonrasında Türkçe konuştukları, inanç olarak da “Şii”oldukları öne sürülür.
Nividkavun: Bohtan’ın Gurgil nahiyesinde yerleşikti. Şoreş: Bohtan’ın Gurgil nahiyesinde yerleşikti.
Hivdil: Bohtan’ın Gurgil nahiyesinde yerleşikti.

Yukarıdaki aşiretlerin Safevi-Osmanlı savaşları sürecindeki tavırları daha yakından incelenmeye değer.

EZDİ BEYLİKLERİ
Şerefname’deki bilgilere göre “Yezidi” olarak tanımlanan aşiretler veya evlerle ilişkili belli başlı beylikler şunlardı:
Kilis Beyliği: En azından Memlükler peryodunda bir “Yezidi” beyliğidir. Osmanlı peryodunda Canpulat Oğulları diye bilinen Dürzü bir evin yönetimine girer.
Erbil-Sohran Beyliği (Dasni/Dasini Beyliği): Erbil Sancağı, Osmanlı’nın 1535 Bağdat işgali sonrasında Sohran Beyliği ile birlikte Dasnili Hüseyin Bey’in yönetimine verilir. Ama O’nun yönetimi uzun sürmez. Sekmanabad Beyliği (Dınbıli Beyliği): Bu emirlik Hoy ve Sekmenabad’ın yanısıra Hakkari’nin bazı kesimlerini de içeriyordu. Hakkari Beyliği: Hakkari, Akkoyunlular adına uzun süre Dınbıli aşireti tarafından yönetildi.

Mahmudiye beyliği: (...)
Şeref Han’ın saydığı beyliklerden yukarıda adlarını andıklarımız açık bir “Yezidi” karakter taşıyordu.
"Kürt" olarak tanımlanan “Mervani Devleti”nin ise, Ezdiliği bırakıp Müslümanlığı seçen, bir dönem Emeviler’le yakın işbirliği yapmış Bohtan çıkışlı bir ev tarafından kurulduğunu sanıyorum.

EZDİ VE DÜMBELİ OLARAK BİLİNEN AŞİRETLER
Şeref Han, Mark Sykes ve Ziya Gökalp’ta adları verilen bazı Ezdi (Yezdi) aşiretleri şunlardır:
Şerkiyan, Dınnan, Reşkan, Haweri, Şeyhan, Dorkan, Dasikan (Daseni), Aliyan, Bumteyvit, Mirkan, Samuga, Beyt-el-Hulta, Hababa, Kiran, Beled, Bekran (Bekiran), Mendıkan, Halidi ve Basiyan. Şerefname’ye göre Bohti, Mahmudi ve Dumbeli aşiretlerinin bazı kesimleri de Yezdi idi.

Kaynak:Desmala Sur

Derleme Memedé Kazım
www.semskiasireti.com

Yorumlar