Bilindiği üzere şemskanlıların bir kısmı  Cizre ,bir kısmı Doğubeyazıt ve  Diyadine bir kısmıda  kimilerine gore Doğubeyazıttan  kimilerine görede İran’ın Sowucbulax(Mahabad) Bane,Saqız ve  Khoy(Xoy) kentinden  Erivana  bağlı Tezekend(aparan) ve bu gün Azerbaycan topraklarında kalan talin  bölgesine göç etmişlerdi. Şemskanlıların yanında Brukanlı,Beski, Mehemdi, Dılxeri,Herki, ,Milli,Reşi,, Hasenanlı, Cemaldini, Bazı Pazuki aileleri ve Pişderi aşiretinden  kürtler de buralarda yaşarladı. Elegez yöresinde  ise Müslüman kürtlerin yanında Yezidi Zoqori müslüman Sipkanlı ve Mendeki  mensupları yaşamaktaydı.

ELEGEZ YAYLASINDA BİR ÇADIR(1893 T.F.Aristova)

Yari göçebe halinde yaşayan bu aşiretlerin Temel konut tipleri Kon,Çadır ve  Reşmal dedikleri taşınabilir seyyar konutlardı. M. Wagner’in izlenimlerinden aktardıklarına gore,  Bu yörede  yaylayan Kürtler çadırlarını genellikle dere ve ırmak kenarına kurarlar, onlar çadırı şehrin lüks dairesine tercih ederler. Güzel havalarda yemekler bu çadırların dışında Sépé(Üç ayak) dedikleri saç üzerinde veya üç adet taşın üzerine demir  şişler koyarak toprak veya bakır tencerelerde  pişirirler Çadırın biçimi veya büyüklüğü çadır sahibinin maddi durumuna veya fert sayısına gore  değişirdi. Çok nadir çadırlarda gece gaz çırası bulunurdu. Çadırların önünde Hawşi dedikleri etrafı çit veya taşla çevrili büyük avullarda hayvanlarını dinlendirirlerdi.

TEZEKEND 'DE BİR KÖY EVİ(1893 T.F.Aristova) 

Şemskanlılar ile Beski ve Brukanlılar  yarı göçebe halinde yazın özellikle Elegez yaylası civarında hayvancılık yaparlardı   Bölgenin dağlık ve orman kaplı olması  münasebeti ile küçük baş  hayvan olarak  keçi bakmayı tercih ederlerdi. Ayrıca Keçi kılından  daha kaliteli çadır ve kilim dokunurdu. kış aylarında ise  kerpiç veya taştan inşa edilen  konutlarının  bulunduğu, Talin’e bağlı Keşebeg, Topa pire, Qazmin, Erivana  bağlı Aparan (Tazokend veya Tezekend) Erivana bağlı Şarur-Daralagöz,Başnoreşan,Sürmeli, Alexandorpol’da yaşıyorlardı. 

 

Talin'de bir köy manzarası (1893 T.F.Aristova) 

Bu bölgede yaşayan Şemskanlılar ile diğer kürt aşiretlerinin maddi kültürü’ne ışık tutan araştırmaları yapan Teodora Feodoforna Aristova isimli Rus araştırmacı, bu dönemde yaşayanların  kültür ve yaşam biçimleri üzerine  çok değerli araştırmalar yapmıştır. Özellikle 19. Yüzyılın ortalarından (1850. Yılının başından itibaren)  İran ve Türk topraklarından  buraya göç etmiş olan göçer ve yarı göçer kürt topluluklarının  Leningrad ve Tiflis devlet arşivlerinde toprak ve iskan  isteklerine havi  araştırmalarında Söz konusu aşiretlerin bir çok dilekçe ve sözlü talepleri olduğunu yazmıştır.  Şemskanlı ve diğer kürtler  yaşadıkları yerlerdeki iskanların ve yaylaların kendilerine tapulanarak tahsis edilmesi için ilgili devlet kurumlarına  dilekçe ile başvuru talepleri olmuştur. Örneğin Yelisavatpoli ili, kazak ilçesi Golovino  köyünde yaşayan  Kürt Hudo Aci 30 Ekim 1908 tarihli dilekçesinde şunu yazmıştır.” 50 yıla yakın bir zamandan beri biz burayı işletiyoruz, öncesinde babalarımız ve dedelerimiz buraya gelip yerleşmiş ve biz hala burada yaşıyoruz. Biz ne bir vatandaş olarak çocuklarımızı kayd edebiliyoruz ne de meskun bir yerimiz yok” diye şikayetlerini belirtmiştir.(kaynak:TSGİAL, f.396,op.4, ed.hr 772,L.İ)*

 Erivan 'da Kürt kadınları(1893 T.F.Aristova)

Gerek diğer kürt aşiretleri ve gerekse Şemskanlılar’ın bu dilekçelerine mukabil, Devlet Toprak Varlıkları Dairesi verdiği cevabi yazısında şöyle diyordu; Dileçe sdahibinin, kendi müvekkillerinin iskanına esas olmak üzere; Erivan iline bağlı köy ve kasabalarda yaşayan halkın kullandığı Mülkiyeti hazineye ait “Ayri-Ayah” yazlık otlağının bir bölümünün tahsisi yönündeki taleplerine ilişkin karar, imparator Hazretlerinin Kafkasya vekilinin emirleri uyarınca , dilekçe sahiplerinin sözünü ettikleri topraklar Novobeyazıt(Doğubeyazıt)  ilçesi  içerisinde  kaldığından mezkur ilçede toprak tanzim çalışmaları(Toprak reformu) tamamlandıktan sonra  verilecektir. Şeklinde bir cevapla bütün dilekçe sahiplerinin talepleri baştan savuşturulmuştur. (TSGİAL, f.396,op.4, ed.hr 772,L.İ)*

1902 yılında Tazokend(Tezekend- o dönemde Tezekendin tamamında Şemskanlılar yaşamaktaydı)Dalikardeş ve diğer köylerden  37 kürt hanesinin 1892 yılından beri müteaddit defalar  başvuruda bulundukları yazmaktadır.( TSGİAL, f.396,op.4, ed.hr 1217,L.İ)*

1897 yılında açıklanan bir belgeye göre  arazi tahsisi sadece dilekçe verenlere yapılmış olup  talepte bulunmayan hiç kimseye toprak verilmemiştir.  Erivan ve Tiflisteki kürtler 1886,1893,1897,1902 ve 1908 yılları arasında ve müteakkip yıllarda yapılan müracaatler yine sonuçsuz kalmıştır.Ancak 1902 yılından itibaren bazı kürt aileleri  müracaatler üzerine toprak tahsislerini alacaklarını umarak kendi konutlarını inşa  ettikleri Leningrad Devlet arşivlerinde kayıtlıdır. Şemskanlıların yaşadığı Erivan Bölgesinde yaptıkları müracaatler dikkate alınarak 1893 ‘ten sonra  Daralagöz(Elegez) Tezekend ve Başnoraşen köylerinden  14 topraksız   kürt ailesine “Dat Harman” adı  ile  maruf kiralık hazine arazisinden kendilerine  kiralık olarak tahsis edilmesi için resmi başvuruda bulunduklarını TSGİAL, f.396,op.4, ed.hr 1879 ,L.İ sayılı Leningrad Devlet arşivi Belgesinden anlıyoruz.  Böylelikle  bir etnografın burada yaşayan Şemskanlılar ile diğer aşiretlerin geleneksel maddi  kültürünü araştırırken yukarıda sözü geçen  arşiv belgelerinin varlığından haberli olması bir çok bakımdan anlamlıdır. Bir kere Şemskanlıların veya diğer muhatap aşiretlerin tarihsel dağılımlarını ve diğer komşu halklarla olan milliyetler ilişkileri açıklaması açısından da anlamlıdır.  İkincisi, aşiret adları ve onların bizi ilgilendiren bölgelerdeki ekonomik ve kültürel uğraş ve etkinliğini açıklaması açısından, üçüncüsü  olarak ta ekonomik – kültürel modele bağlı geleneksel maddi kültürünün gelişmesinin  tarihi  açısından zorunludur. Bu nedenle  Leningrad ve  Tiflis  devlet arşivlerinden şemskanlı ailelerin  nüfus kayıtları talebimiz yukarıda verilen gerekçelerden dolayı kayıt altına alınmadığından olumsuz sonuçlanmıştır. 

Şemskanlılar ile diğer aşiretlerin günlük yaşam,örf-adet ve el sanatları hakkındaki resimli ve belgeli bilgiler toparlanıyor yakında bu sayfaya ilave edilecektir.

www.semskiasireti.com

 

 

*TSGİAL, f.396,op.4, ed.hr 772,L.İ=Leningrad Devlet Arşivi