![]()
Alaattin ELEGEZ
alaaddin@semskiasireti.com
KLASİK KÜRT EDEBİYATINA EMEK VEREN ŞAİR, TARİHÇİ VE YAZARLARI
01/05/2012
..
Gerek sosyo ekonomik etkenler ve gerekse devlet politikasının olumsuz etkileri sebebi
ile Kürtlerde okumamış kitlenin yanı
sıra her zaman yüksek eğitimli aydın bir kesimde olmuştur. Bir çok cevher
yukarıda sırladığımız nedenlerle okuyamayarak hak ettiği mertebeye
ulaşamamıştır. Bin bir güçlükler ile ilim ve irfan sahibi olmuş kesimler tarihe
nesilden nesile ulaşan değerli eserler
bırakmıştır.Kürt kökenli İbni El Esir (ölüm:1233) bu olguya değinmekte, Şerefname
yada Hacı Xalifa (1658) gibi diğer
kaynaklarda bu kesimden sıkça söz
etmektedirler. Ayrıca Kürtçe yazılı ilk eser üzerine
araştırmacılar arasında farklı bakış açıları var. Bölgede çalışmalar yapan
Erzurum Konsolosu Alexander Jaba’ya göre klasik Kürt edebiyatının ilk yazarı
şair Elî Herîrî’dir. Jaba’nın dediklerinden farklı olarak Baba Tahîrê
Hemedanî’yi ilk klasik yazar olarak kabul edenler var. Kürt araştırmacı Enver
Mayî ise Îbn Xelîkan’ın ilk klasik Kürt yazarı olduğunu yazar. Günümüzde
araştırmacıların elinde Îbn Xelîkan’a ait yazılı bir Kürtçe eser yok. Öte
yandan Îbn Xelîkan ile Baba Tahîrê Hemedanî, aynı dönemde yaşamış Kürtler.
Minorski’nin ebced hesabına göre Baba Tahîr 938 ile 1010 yılları arasında, Îbn
Xelîkan ise doğum tarihi bilinmemekle birlikte 1020 yılına kadar yaşamış. Elî
Herîrî, her iki Kürt klasik yazarından daha sonraki yıllarda, 1010 ile 1078
yılları arasında yaşayan ve eserlerinin bir kısmı günümüze kadar ulaşmış bir
Kürt şairi. Baba Tahîr’in de Hz. Muhammed’i metheden Gorî lehçesi ile yazılmış
şiirlerinden bir kısmı günümüze kadar ulaşmayı başarabilmiş.Baba Tahîrê Uryan
olarak da bilinen Baba Tahirê Hemedanî, adından da anlaşıldığı gibi İran
Kürdistanı bölgesinin Hemedan kentinden. İslam Ansiklopedisinde yer alan
anlatıma göre Baba Tahîr, “uryan” lakabını bu kentteki Hemedan medresesinde
alıyor. “Veli” mertebesine ulaşmak için soğuk bir günün gecesinde çıplak olarak
suya giren Baba Tahîr, sabah kalktığında “akşam yatarken yarım Kürt’tüm. /
Sabah uyandım Arap’ım.” anlamına gelen dizeleri ile ancak dönemin egemen dili
ile “veli” olunabileceğini de anlatıyor. Bilindiği gibi “uryan” Arapça bir
sözcük olup “çıplak” anlamında kullanılıyor. Öte yandan gırtlak ağırlıklı
konuşan halkların böğürürken”, “ure ur” biçiminde sesler çıkardığını ve Baba
Tahîr’in sürekli Allah’a yakardığı, yakarışlarını “böğürerek” yaptığı için de
“uryan” lakabını aldığını belirten araştırmacılar var. Hangisi olursa olsun,
kesin olan şu: Baba Tahîr şiirinde ifade ettiği gibi Kürt ve bir kısım eserini,
özellikle de Peygamber’e methiyelerini, Prokürtçe denilen Gorî lehçesi ile
kaleme almış. Elî Herîri, Şemdinli ilçesine bağlı Herîr köyünde dünyaya gelmiş.
Kürtçe kaleme alınan bir divanının olduğu biliniyor. Ancak bu divanın tümü
araştırmacıların elinde mevcut değil. İlk kez 1887 yılında Albert Socin,
Herîrî’nin bir şiirine eserinde yer vermiş. Sadiq Bahadîn ise 1980 yılında
yayınladığı “Hozanêt Kurd / Kürt Şairleri” adlı eserinde Herîrî’ye ait bir
divandan söz ederek bu divandaki birkaç şiire kitabında yer vermiş. Ayrıca M.
B. Rudenko’dan da biliyoruz ki Elî Herîrî’nin el yazmalarından bir kısmı
Şaltikov-Şedrin’de Lenîngrad Kütüphanesindedir. KÜRT YAZAR ,ŞAİR VE TARİHÇİLERİ Kürt tarihçileri denince şühhesiz akla gelen ilk isim Bitlis Emiri
Şerafeddin’in 1597 yılında tamamladığı
Şerefname gelir. Bunun yanında Abedel
rezzakın 17. Yüz yılda yazdığı Tarix-i denabil, Taberi, Huseyn Huzni Mukriyani,
Muhammed Emin Zeki Beg gibi dehalar bizlere kürt tarihi hakkında çok değerli
eserler bırakmışlardır. Alexander Jaba’nın sözünü ettiği şairler
şunlar: Elî Herîrî (1010-1078), Melayê Cizîrî (12. veya 15-16. yüzyıl), Feqiyê
Teyran (1307-1375 ya da 1590-1660), Melayê Batê (1417-1491), Ehmedê Xanî
(1650-1706), Îsmaîlê Bazîdî (1654-1709), Şeref Xanê Hekarî (1682-1748), Murad
Xanê Bazîdî (1736-1778).Jaba’nın yanı sıra Kürt dilinin miri Celadet Bedirxan
da, 1930’lı yıllarda Latin alfabesi ile yayınlanan ilk Kürt dergisi Hawar’ın
33. sayısında, Herekol Azîzan mahlası ile kaleme aldığı yazısında Soranca ve
Kurmanca yazan Kürt klasik yazarlarından söz ediyor. Celadet Bedirxan, bu
yazarların yaşam öykülerine ve eserlerine de bu yazısında kısaca yer veriyor.
Celadet Bedirxan’ın makalesinde adları verilen Kürt klasik yazarları arasında
eserlerini Soranca lehçesinde kaleme alan Nalî, Hecî Qadirê Koyî, Şêx Riza
Telebanî ile eserlerini Kürtçe’nin Kurmanci lehçesinde kaleme alan Axayê
Bidarî, Siyahpûş, Axayok, Mewlana Xalid, Mele Yehyayê Mizûrî, Mele Xelîlê
Sêrtî, Şêx Ebdilqadirê Geylanî, Hecî Fetahê Hezroyî, Şêx Mihemedê Hedî, Şêx
Evdirehmanê Taxê, Şêx Nureddînê Birîfkî, Şêx Evdirehmanê Axtepî, Mela Unisê
Erqetînî ve Melayê Erwasê var.Mele Xelîlê Sêrtî Nehcel Enam adlı eserin
yazarıdır. Şêx Evdirehmanê Axtepî’nin ikisi Kürtçe, ikisi Arapça dört divanı
vardır. Şêx Evdirehmanê Axtepî Dîwana Rûhî ve Rewdneîm adlı Kürtçe eserlerin
yanı sıra “Kîtabû Keşfîz’zelam” ve “Kîtab-ûl Ebrîz” adlı kitapları kaleme
alırken, Celadet Bedirxan’ın belirttiğine göre Mele Unisê Erqetinî Kürtçe
gramer kitabı, Melayê Erwasê ise bir Kürtçe tıp kitabı yazmış.Klasik Kürt
yazarları arasında Goranice eserler yazanlar da var. Ehmedê Textî, Şêx
Mistefayê Beseranî (1641-1702), Xanay Qubadî (1700-1759), Feqî Qadirî Hemewend,
Mewlana Xalid (1777-1826) ile Mahzûnî Kürtçe’nin Goranî lehçesinde kitap yazan
klasik edebiyatçılar... Xanay Qubadî’nin Şîrîn û Xusrew kitabı ile
Mewlana Xalid’in Kürtçe divanı, 20. yüzyılın başlarında, İstanbul’da da dönemin
aydın ve yazarları tarafından basılmış Selîm Silêman (16-17. Yüzyıl), Leyl û
Mecnûn adlı manzum eseri kaleme alan klasik Kürt edebiyatçısıdır. Xaris Bêdlîsî
(1758), Pertew Begê Hekari ve Alî Teremoxî de Kürtçe kaleme aldıkları eserlerle
Kürt kütüphanesini zenginleştiren klasik yazarlar arasında saygın yerlerini
almışlar.Elbet klasik Kürt yazarları arasında sadece erkekler yer almıyor. Daha
47 yaşında iken yaşamını yitiren ve Mestûre Xanim adı ile bilinen Mah Şeref
Erdelanî (1800-1847) ile Sirre Xanima Amedî (1814-1865) ve Mîhrîbana Berwarî
(1814-1865) Erdeleanlı Mah Şeref Haımi (188-1847) Diyarbakırlı Sira Hanım (1814-1865) ve Benavirli Mihreban
(1858-1905) da Kürtçe eserleri günümüze ulaşan ilk Kürt kadın yazarlarıdır. Ermenistan kürdistanında Celilé Celil, Cesimé Celil,Duygusal eserler
yazan Mikailé Reşid,Etaré Şero,,Usivé
Beko, Kaçağé Murad, Veziré Nadiri,Eminé Evdal,Heciyé Cındi,Semen Siyaben(Xecé u
Siyabend Hikayesi),Karlané Çaçani ve Keremé Anqosi, ile 1945 yılında Şamda basılan Divana
Cigerxwin Eserinin Yazarı Ünlü Cigerxwin
unutulmaz eserler bırakmışlardır. Aslında saymakla bitiremeyeceğimiz kadar çok ve değerli eserler bırakan bu değerli kişiler gibi hala karanlıklarda gün yüzüne çıkarılmayı bekleyen sayısız eserler tozlu raflarda tercüme edilmeyi beklemektedir.
Kısmen Kaynak:Fehim Işık |
Yorumlar |
Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |
Yazarın diğer yazıları |
Gezi Olaylarının Arkasındaki Kirli Eller ve 3.Hava Alanı - 22/04/2014 |
Türk bayrağının sopaları ile cam çerçeve indiren gözü dönmüşlere, camilerde öpüşüp bira içen günahkarlara Şimdi sormak lazım, siz kime hizmet ediyorsunuz..?. . |
Selçuklu - Kürt İlişkileri ve Malazgirt Savaşında Kürtlerin Rolü - 01/10/2013 |
Selçuklu - Kürt İlişkileri ve Malazgirt Savaşında Kürtlerin Rolü |
ERİVANDAN GÖÇ EDEN ŞEMSKANLILAR İLE DİĞER AŞİRETLERİN 16, VE 20, YÜZYILLARDAKİ TOPRAK TALEPLERİ - 10/11/2012 |
ERİVANDAN GÖÇ EDEN ŞEMSKANLILAR İLE DİĞER AŞİRETLERİN 16, VE 20, YÜZYILLAR ARASINDAKİ TOPRAK TALEPLERİ VE MADDİ KÜLTÜRÜ |
TARİHE MAL OLMUŞ ÜNLÜ KÜRT KADINLARI-1 - 14/03/2012 |
TARİHE MAL OLMUŞ ÜNLÜ KÜRT KADINLARI-1 |
SEYİT RIZA VE DERSİM İSYANININ SEBEPLERİ - 21/11/2011 |
SEYİT RIZA VE DERSİM İSYANININ SEBEPLERİ |
AKLINIZDA BULUNSUN - 03/11/2011 |
AKLINIZDA BULUNSUN |
GÜN, BİRLİK , BERABERLİK VE KARDEŞLİK RUHUNA SAHİP ÇIKMANIN GÜNÜDÜR - 20/10/2011 |
GÜN, BİRLİK , BERABERLİK VE KARDEŞLİK RUHUNA SAHİP ÇIKMANIN GÜNÜDÜR |
UFUKTA BİR REFERANDUM DAHA GÖRÜNÜYOR - 04/10/2011 |
UFUKTA BİR REFERANDUM DAHA GÖRÜNÜYOR |
İSLAMCILIK SAİD NURSİ VE KÜRT SORUNU - 17/09/2011 |
İSLAMCILIK SAİD NURSİ VE KÜRT SORUNU |
![]() |