Sözlü olarak günümüze kadar anlatıla gelmiş olan Şemskanlıların tarihi serüvenindeki en önemli bölümlerinden biri, özellikle Ağrı yöresi Şemskanlıların 1600 ‘lü yıllarda Cizre’den (Botan) Doğubeyazıt’ a  olaylı bir şekilde göç etmeleridir.

Daha önce sitemizde yayınladığımız “Botan’dan kaçış” başlıklı yazıda büyüklerin anlatımını orijinal şekilde yazmıştık. Kısaca hatırlayacak olursak;

Botan Miri aynı zamanda akrabası olan Şemskanlıların  Ağrı kolunun dedesi Hacı Mele Şemseddinin kız kardeşi Adule Hanımı istemiş ancak Adulenin rıza göstermemesi üzerine kardeşleri’de vermek istememiş ve aralarında çıkan kavga nedeni ile Mele şemseddin  ile Bu gün Hemoyi, Zetoyi, Nezoyi, Redoyi, Qaski ve Sevoyilerin dedeleri olan diğer kardeşleri ile beraber Botan Mir’inin başını kesmek suretiyle öldürmeleri üzerine göç serüvenleri başlamış ve  Doğubeyazıt tarafına göç etmeleri sonuçlanmıştır. Bazı kaynak kişiler botan’dan bazıları’da Diyarbakır Silvan ve Karacadağ’dan geldiklerini  rivayet ederler.

Brukanlıların ise Diyarbakır karacadağ’dan dedeleri Şemseddin Ağa (Şemdin Bey) zamanında kaçarak Kafkasya, İran ve Osmanlı toprakları üçgenine özellikle Iğdır Van ve Muradiye  cıvarına yerleşmeleri , hem  Şemskanlılar ile hemen hemen aynı zamanda (1600 yılında) hem de  kaçış nedenlerinin aynı olması çok ilginçtir.

Tıpkı yukarıda anlattığımı olayın bir benzerinide Brukanlılar şöyle yaşamışlardır.

Yine eldeki bilgilerin resmi bir kaynağı olmamakla beraber, kuşaktan kuşağa anlatılana göre; Brukanlılar 1600 yılında Diyarbakır’ın Karacadağ  bölgesinde göçebe olarak yaşarlarken, obaya bir Osmanlı müfrezesi gelir ve Brukanlıların aşiret Reisi Şemseddin Ağa (Halk arasında Şemdin olarak bilinir)  Hizmetkarlara emreder derhal koçlar kesilir, pilavlar pişirilir yemekler hazırlanır ve ikramda bulunurlar.Yemek esnasında müfreze kolunun genç subaylarından biri Şemdin Beyin güzel kızını görünce  çok beğenir ve istemeye  karar verir, birazda üniformanın verdiği bir cesaretle fütursuz hareketlerde bulunur ve ne şekilde olursa olsun ben bu kızı alacağım diyerek  obayı terk eder, subayın bu hareketleri  Şemdin ağa ve  çevresindekiler tarafından hoş karşılanmaz. Kızı vermemeye karar verirler, ancak kızı vermemekle Osmanlıyı karşılarına almak zorunda kalırlar. Müfreze bir müddet sonra obaya gelir ve kızı isterler, Şemdin ağa kızı vermeyince aralarında şiddetli çarpışmalar çıkar ve bir çok asker bu çatışmada ölür. Bu durumda işlerinin kolay olmayacağını anlayan şemdin ağa aşiretini alarak Silvan üzerinden Cebel dağlarını aşarak Muş ovası ve  Hınıstan geçerek Ağrı dağı eteklerindeki Tuji Yaylasına oradan da Aras nehri kıyısında Iğdır’a yakın bir yere  yerleşirler. Tıpkı Şemskanlılar gibi burada da  göç edecekleri yönün tespitinde kendi aralarında anlaşmazlığa düşerler bir kısmı Kafkasya ya Erivana, Tezekend’e bir kısmı da İran ‘ın Hoy ve Maku bölgelerine göç ederler.

Şemskanlılar'ın  Hamza Begi koluna bağlı bir guruba Gawestiyayi derler. Bunlar zamanında Siirt ve Batman tarafından van istikametine giderken Hizan taraflarında Öküzleri yorulduğu gerekçesi ile yola devam etmez ve orada kalırlar. Diğer akrabaları neden gelmediklerini sorduklarında öküzlerimiz yoruldu ondan gelemedik demişler. Bu nedenle Kürtçe'de öküzleri yoruldu anlamına gelen "Gawestiyayi" diyorlar. Daha sonraki zamanlarda  ise Van, Siirt ve Batman civarına göç edenleride vardır. Yola devam edenlere de  Gaçelengi diyorlar.

Aynı duruma benzer bir olayda Brukanlıların başından geçer. Şöyleki; Brukilerin tarihi 1609 yılından itibaren Karacadağ yani bugünkü adıyla Diyarbakır bölgesinden başlar. Brukiler, Karacadağ bölgesinden ayrılınca yolculuğa devam edemeyenler akrabalarından ayrıldıklarından kendilerine  Gavestiyan Brukileri (Yani öküzleri yorulan Brukiler) devam edenlere de  (Gaguran) yani yola devam edenler denir.

Şemskanlıların bir kolu’da Erivana göç etmiş ve Brukanlılar gibi 1918 ile 1920 tarihleri arasında  tekrar Van, Muradiye, ve Tendürek Dağları eteklerine göç etmişlerdir. Brukanlıların bu serüveni Rahmetli Kinyas Kartalı’ın anılarında mevcuttur.

Şimdi bu benzerlikleri anlatırken şunu düşündüm acaba bu benzer hikayenin kahramanları kim? Şemskanlılar mı yoksa Brukanlılar mı ?

Aslında hikaye’yi kim sahiplenirse sahiplensin önemli değil ama şu bir gerçek ki çok meşakkatli ve zahmetli bir serüven yaşamışlardır.