Tarih Dede
tarihdede@semskiasireti.com
TARİH SAHNESİNDE MEZOPOTAMYANIN KADİM SAHİPLERİ KÜRTLER HAKKINDA ÇARPICI BİR ANALİZ
06/03/2011
Mezopotamya topraklarında bin yıllardır yaşayan Kürt halkı, Ortadoğu'nun birçok ulusu ile iç içe yaşamış ve medeniyetin oluşumunda pek çok emeği olmuştur. Tarih sahnelerinde kürtlerin her zaman olduğu gibi manevi duyguları sömürülerek, kullanılmış ancak kendilerine vaat edilen hiç bir vaadide yerine getirilmemiştir.Kürtler Mezopotamya'da Hz Nuh'un gemisinin Cudi'ye yerleştiği zamanlardan beri varlardı ve gerek kurdukları devletleri gerek insanlıktarihine hizmetleriyle belirgin bir halktı. Tarih kaynaklarının Kürtlerin ataları olarak tanımladığı halklarşunlardır. Gutiler: Zağros bölgesinde yaşayan halklardandır. M.Ö 2300 yıllarında en güçlü oldukları dönemi yaşamışlardır. Lulular: Zağrosların en eski halklarından biridir. İlk yurtları Süleymaniye,Şehrezor, Zaho yöresiydi. Sümerler, Elamlar ve Gutilerle çağdaştırlar. Kassitler: Bunlarda Zağros halklarından olup Gutiler'den sonra egemen olmuşlardır. M.Ö 1800'lü yıllarda Hemadan ve Kirmenşah bölgesindeyaşamışlardır. Subariler, Huriler, Mittaniler: Yukarı Mezopotamya ve şimdiki Musul çevresi M.Ö4 bin yıllarında Subarilerin yurdu idi. Subariler, Huri ve Mittanilerinatasıdır. 1400'lü yıllarda Hurri egemenliği altındaki bölge Hurriler ve Mittaniler diyeikiye ayrılırdı. Huri adı kuzeyde kalan bölge için, Mittani ise güney içinkullanıldı. Zamanla Mittani devleti güçlendi ve öne çıktı. Urartular: Urartuların ilk merkezleri Malazgirt civarındaydı. Daha sonra Tuşba(Van) kentini merkez yaptılar. Asıl adları Xaldi'dir. . Nairiler: Hurri ve Mittani devleti yıkılışından sonra Nairiler ortaya çıktı.Bunlar Cizre'den Şemdinan'a kadar uzanan bölgedeydiler. Medler: Medler, Hemedan yakınındaki Ekteban kentini başkent yaptılar. Asur'uortadan kaldırarak geniş bir imparatorluk kurdular (M.Ö. 612). Med İmparatorluğu bugünkü İran ve Sovyet Azerbaycan'ını kapsayıp kuzeyde Kafkaslara ulaşıyor, güneyde Zağros bölgesini içine alarak Hürmüz boğazına,doğuda ise İndüs ırmağının yukarı kaynaklarına ulaşıyordu. Bu tarihten sonra artık Kürt coğrafyası başkalarının egemenliği altına girdi vegünümüze kadar artık gün yüzü görmedi. 1639, Kasrı Şirin antlaşması ile ikiyebölünen Kürdistan, 1.dünya savaşı sonrası beş parçaya ayrıldı. Kısaca değinecek olursak; Persler (M.Ö 550-530)-Selefkoslar (M.Ö323)-Selefkoslar - Partlar (M.Ö 247-100)-Partlar-Romalılar ( 0-224)-Romalılar-Sasaniler ( MS 224-637-Araplar ( 637 -1000)-Kürt Hanedanlıkları(1000-1200)-Selçuklular (1117-1200)-Harzemler (1220)-Moğollar ( 1257)-Karakoyunlular ( 1405 )-Akkoyunlular (1468 )-Safevi (1507)-Osmanlı-Safevi(1514-1729 )-Osmanlı-İran ( 1729-1923)-TC - Irak- Suriye - İran - Rusya (1923Lozan'dan sonra) gibi devletlerin egemenliği altında kalmışlardır. Kürtlerin İslam'ı kabul etmelerinden sonra, Müslümanlar Kürdistan'a yönelik seferler sırasında Kürtlere asla zülüm yapmamışlardır. Hz. Ömer zamanında Amed, Urfa, Mardin ve Musul çevreleri alındı. Hz.Osman ve Hz. Ali döneminde busınırlar oldukça geliştirildi ve daha sonra Emeviler dönemi başladı. Emeviler döneminde bir çok karışıklıklar vardı ve diğer halklar gibi Kürtler de Emeviler'den çok çektiler. Bir Kürt olan Ebu Müslim Horasaninin yardımıyla Emeviler'in saltanatı yıkıldı ve Abbasiler başa geçtiler. Halifenin iktidarının zayıflamasıyla beraber 10.yy.'ın başlarından itibarens özde halifeye bağlı, gerçekte ise bağımsız kürt hükümdarları ortayaçıktı. Ve bunlar Kürdistan ve bölge tarihinde küçümsenmeyecek izler bıraktılar. Kürt hanedanlılarından bazılarına kısaca bakarsak; Şeddadiler (951-1164): Bu dönemde ortaya çıkan ilk Kürt devleti, Şeddadiler’in Azerbeycan'ın kuzeyinde kurdukları devlettir. Önce başkentleri Erivan yöresindeki Dabil (Dvin) idi. Sonradan Gence'yi başkent yaptılar. Şeddadi Kürthanedanlığı 1164'te Selçuk kralı Melik şah tarafından ortadan kaldırıldı. Hasnaviler(Hasanveyh devleti (959-1015): İkinci Kürt hanedanı 959’da Cibal'de ortaya çıktı. Kurucusu Hasanv eyh bin Hüseyindir. Hasanveyh Berzikani aşiretinin reisi idi. Bu Kürt devleti 1015 yılına kadar sürdü.Hasanveyh soyluluğu, iyiyönetimi ve ahlakıyla övülmektedir. Bûveyhoğulları devleti (934-1050): Ali Hasan ve Hüseyin Ahmet kardeşler tarafından güneybatı İran'da 934 yılında kuruldu. 1050 yılında Selçuklu SultanıTuğrul tarafından yıkıldı. Annaziler (991-1118): Muhammed bin Annaz tarafından 991'de kuruldu.1117'yekadar bu hanedanlık hüküm sürdü. Mervaniler (991-1085): Bu devletin kurucusu Humeydi aşiretinden Bad'dır. Budevlet Meyya farkin (Silvan ) ve Amed'i merkez olarak almıştır. Hemdanilerle yapılan bir savaşta Bad öldürülür ve yerine yeğeni Ebu Ali Hüseyin bin Mervangeçer ( 991). Bu hanedanlık 1085 de Selçuklular tarafından ortadan kaldırılır. Alamut Devleti (1011-1256):1011 de Hasan el-Sabbah tarafından kurulur. 1256’daMoğol hükümdarı Hülagü han tarafından yıkıldı. Bu devlet Hasan Sabbah önderliğinde İsmailiye mezhebi temelinde kurulan bir din devletidir. Fakat oldukça bozuk inançları olan ve İslam ile bağdaşmayan yönleri vardır. Eyyubiler (1175-1250): Meşhur bir Kürt hanedanlığıdır. Revadi aşiretindendir.Selahaddin'nin asıl adı Yusuf 'tur. Mısır halifesi İmaeddin Zengi’ nin yanında yetişen Selahaddin’in amcası Mısırhalifesinin vezirliğini yapmaya başlar. Yusuf, amcasının ölümünden sonra yerineatanır. Selahaddin, 1171'de ölmekte olan halifenin devrildiğini ilan eder vehutbenin Bağdat halifesi adına okunmasını emreder. Böylece Mısır'da Fatimi hanedanlığına son verilmiş olur. 1187 Hettin savaşı Selahaddin'in başarısının doruğa ulaştığı noktaydı.Filistin'de yapılan bu savaşla Haçlıların direnişi kırılarak Kudüs kuşatıldı ve Müslümanların eline geçti. Selahaddin 1193’te vefat etti. Öldüğünde arkasında İran sınırındanTrablus'a,Yemen'e kadar uzanan geniş bir imparatorluk bırakmıştı. Eyyubi devleti, orduda paralı askerlik yapan Türk kölemenler (köle askerler) tarafından 1250'de yıkıldı ve yerine hükümdarları Türk olan Memluklu devleti kuruldu. Salahaddin, Kürt halkı ve bölgenin diğer halkları için büyük bir övünç, gurur kaynağıdır. Ve herkes ona büyük bir saygı duyar. Moğol istilası ve Osmanlı -Safavi döneminde Kürdistan: Kürdistan, coğrafi durumu gereği doğudan gelen yıkıcı saldırıların etkisiyle uzun zaman çeşitli belalarla karşı karşıya kalmıştır. Kürt ulusunun içinde sürekli anlaşmazlıklar, rekabetler, basit sorunlardan doğan aşiret kavgaları,dinî önderler ve aşiret reislerinin tutumları Kürtleri birlik olmaktan alıkoymuştur. Böylece de dışarıdan gelen belalara karşı tek bir vücut olarak karşı koyamamışlardır. Müslüman olduktan sonra, dinlerine çok bağlı olan Kürtler; ne yazık ki dinikendi menfatleri için kullananlarca defa kandırılmışlardır. Bir taraftan Mezopotamyada çeşitli Kürt hanedanlıkları baş gösterirken diğer yandan Selçukluların öncüleri olan Oğuzlar batıya doğru ilerlemeye başladılar.1071'de Selçuklu Sultanı Alpaslan ile Bizans imparatorluğu arasında Malazgirtsavaşı meydana geldi. Ve Bizanslılar yenildi. Bu savaştan sonra Kürdistan yavaşyavaş Selçukluların egemenliği altına girdi. Merkezi İran'da olan Büyük Selçuklu Devleti, 12.yy'ın sonlarında dağıldı. Ve bunun yarattığı boşlukta Harzemler sahneye çıktılar. İrani bir halk olan Harzemenler, kısa sürede Türkistan'a, orta ve doğu İran'a sahip oldular. Cengiz Han'ın liderliğindeki Moğollar, 1220 yıllarında Harzemleri yenilgiye uğratıp, ülkelerini ele geçirdiler. Harzemler, Moğollardan kaçarken Kürdistan'a girdiler ve geçtikleri her yeritalan edip, yakıp yıktılar, büyük can kaybına yol açtılar. Harzemleri izleyen Moğol-Tatar istila güçleri bölgeyi daha da alt üst etti, kanve ateşe boğdu. Öyle ki Amed'de tek bir canlı varlığın kalmadığı bile söyleniliyor. 1257'de Hülagu'nun komutasındaki Moğol ordusu Hemedan ve Kirmanşah'a saldırdı. Moğollar,Bağdat'ı aldıktan sonra, Abbasi halifeliğine son verdi. İslam ülkeleri ve Kürdistan Moğolların verdiği yıkıntı ve yaraların acısını henüz unutmadan14.yy'ın sonuna doğru yepyeni bir başbelasıyla karşılaştılar:Ünlü kan dökücülerinden Timurleng'in saldırı ve işgali. Bu yeni Moğol istilası da Cengizve Hülagu'nunkinden aşağı kalmadı ve Kürdistan tekrar harabeye çevirtildi. Timur 1402 de Ankara civarında Osmanlı padişahı Yıldırım Beyazıd'ı yenilgiye uğratarak Anadolu'ya hakim oldu. Ancak 1405'te öldürülünce Timur dönemi sonbuldu. Bundan sonra Karakoyunlular ile Akkoyunlar'ın hesaplaşması başladı.Karakoyunlar Kürdistan'ın büyük bir bölümüne egemen olarak güçlü bir devlet halinegeldi-ler. Ancak daha sonra Akkoyunlular, Karakoyunları büyük bir yenilgiyeuğratarak 1468'de ortadan kaldırdı ve Anadolu topraklarına egemen oldu. Bundan sonra sahneye Safavi devleti çıktı. Safaviler 1507'de Amed'i ele geçirerek Akkoyunlu devletinin egemenliğine son verdi. Şah İsmail'in de Kürdistan'da yaptığı zulümlerde en önemli rolü mezhep farklılığı oynadı. Şii-Sünni çatışması nedeniyle oldukça kan döküldü. Kısa süresonra Kürditan'ın tamamı Safavi egemenliğine girdi ve sınırları Osmanlı sınırlarına ulaştı. Safavilerin güçlendiğini gören Osmanlı, doğuya seferler yapmaya başladı. Bu seferlerin en büyüğü ve bizim açımızdan en çok önem taşıyanı 1514'te Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı-Safavi arasında yapılan Çaldıran savaşıdır. Bu tarihten itibaren bu kez Kürdistan, Osmanlı-Safavi arasında bir savaş meydanına döndü. Şah İsmail Kürtlere çok sert bir politika uyguluyordu. Fakat Yavuz Sultan Selimise Şah İsmail'in tersine Kürt beyleriyle dayanışma ve ittifak metodunu izledi.Çünkü o dönem Kürtlere iyi davranmaktan başka bir yöntem izleyemezdi. Osmanlı doğuda büyüyen Safavilere karşı Kürtleri kullanmak zorundaydı. Bu konuylailgili bir olay anlatılır Şerefname de; "İdris'i Bitlisi Kürdistan beyleriadına Sultan Selim'e bir rapor sunar ve İran kuşatmasına son vermek içinbaşlarına beylerbeyi rütbesinde bir komutan atamasını ister. Kasr-ı Şirin Antlaşması (Kürdistanın İkiye Bölünüşü):1639 Kürdistan'a Çaldıran'dan sonra damgasını vuran bir diğer olay Kasr-ı Şirin antlaşmasıdır. IV. Murat döneminde imzalanan bu antlaşma kürt tarihine damgasını vuran en acılı olaylardan biridir. Osmanlı ile Safavi arasında gerçekleşen bu antlaşmadaki sınır, geçerliliğini (ufak değişikliklerle beraber)bu zamana kadar korumuştur. 1639'da Osmanlı-İran arasında ikiye bölünenKürdistan, Lozan antlaşması ile de dörde bölünmüştür. Bu antlaşmadan sonra Osmanlı’nın Kürt beyliklerine ihtiyacı kalmaz. Ve artık Kürt beyliklerini etkisizleştirip ortadan kaldırma politikası izler. 19.yy'ın ortalarında (en sonYezdan Şer ayaklanmasının bastırılmasıyla beraber) Kürt beylikleri tarihsahnesinden silinip tarihe karıştılar. Bu dönemden sonra Osmanlı, Amed'e Melik Ahmet Paşayı tayin eder. Melik Ahmet Paşa bu bölgede büyük zulümler yapar. 1729 da Nadir Şah, Safavi hanedanlığına son vererek İran Şah'ı olur. Kürtler gördükleri zulümlerden ötürü kendisinden nefret eder. Kürdistan tarihinde13.yy ortalarından sonra Kürt beyliklerinin de ortadan kalktığı 19.yyortalarına kadar süren 600 yıllık dönem "Yarı Bağımsız Kürt beylikleri dönemi" olarak adlandırılabilir. Osmanlı-İran, yüzyıllar boyu bu Kürt beyliklerini tarih sahnesinden silmeye çalışmalarına rağmen, bu beylikleri kısa sürede ortadan kaldıramadılar. Beylikler varlıklarını 19.yy'ın ortalarına kadar sürdürdü.
Kaynak:kısmen ilahi.org |
|
|
Yorumlar |
| Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |
Yazarın diğer yazıları |
| İRAN KÜRDİSTANINDAKİ CELALİLERİN YÜREK BURKAN DRAMI - 25/11/2013 |
| tarihin sayfalarına geçen kara lekelerden biri olan Celalilerin bu dramının etkilerini hala gideremeyen aileler vardır. Ancak Selahaddin-i Eyyubinin süvari birliklerini oluşturan tarihin bu kahraman aşireti inanç ve azimleri sayesinde bu yaraların |
| Nakşibendi Tarikatını Anadolu'ya getiren Ünlü Kürt Düşünürü Mevlana Halid-i Kürdi - 14/05/2013 |
| Nakşibendi Tarikatını Anadolu'ya getiren Ünlü Kürt Düşünür Mevlana Halid-i Kürdi |
| MERVANİ KÜRT DEVLETİNİN İLK KURUCUSU EBU ABDULLAH EL SÜLEYMAN BİN DOSTIK’IN TRAJİK HAYATI - 30/01/2013 |
| MERVANİ KÜRT DEVLETİNİN İLK KURUCUSU EBU ABDULLAH EL SÜLEYMAN BİN DOSTIK’IN TRAJİK HAYATI |
| LOZAN ATLAŞMASININ KÜRTLERE KAYBETTİRDİKLERİ VE GÜNÜMÜZE YANSIYAN SANCILARI - 03/12/2012 |
| LOZAN ATLAŞMASININ KÜRTLERE KAYBETTİRDİKLERİ VE GÜNÜMÜZE YANSIYAN SANCILARI |
| ÇALDIRAN SAVAŞINA FİİLEN KATILMIŞ BAĞIMSIZ KÜRT BEYLİK - AŞİRETLERİ VE AKİBETLERİ - 13/09/2012 |
| ÇALDIRAN SAVAŞINA FİİLEN KATILMIŞ BAĞIMSIZ KÜRT BEYLİK VE AŞİRETLERİ |
| FATİH SULTAN MEHMET'İN HOCASI MELA ŞEMSEDDİN (ŞEHRESORLU ÜNLÜ KÜRT MOLA GORANİ) HAKKINDA - 27/03/2012 |
| FATİH SULTAN MEHMETDİN HOCASI MELA ŞEMSEDİN (şEHRESORLU ÜNLÜ KÜRT MOLA GORANİ) |
| ŞEMSKANLILAR İLE BRUKANLILARIN TARİHİ SERÜVENLERİ ARASINDAKİ İLGİNÇ BENZERLİKLER - 24/02/2012 |
| ŞEMSKANLILAR İLE BRUKANLILARIN TARİHİ SERÜVENLERİ ARASINDAKİ İLGİNÇ BENZERLİKLER |
| OSMANLI DÖNEMİNDE DEVLETE HİZMET EDEN ÜNLÜ KÜRT DİPLOMAT , VALİ VE BÜYÜK ŞAHSİYETLER - 18/01/2012 |
| OSMANLI DÖNEMİNDE DEVLETE HİZMET EDEN ÜNLÜ KÜRT DİPLOMAT , VALİ VE BÜYÜK ŞAHSİYETLER |
| TANIKLARIN ANLATIMIYLA ZİLAN DERESİ KATLİAMI - 22/11/2011 |
| TANIKLARIN ANLATIMIYLA ZİLAN DERESİ KATLİAMI |
 Devamı |
