Geloyi veya Ciloyi Aşireti

güçlü parmakları arasında nefessiz yere yığılmış. Ortalığı hemen  bir panik havası sarmış. Xenê adlı bir kadın yerde baygın uzanan Sado’nun boğazına masaj yapmış, Sado ancak ondan sonra  kendisine gelebilmiş.

Sado acı içinde yerinden doğrulmuş. “Hayatımda benim boğazımı hiç kimse bu kadar güçlü sıkmadı!” diyerek hayranlıkla Mıhê dedeme bakmış. Böylesine güçlü bir insanı kendisine dost edinmek umuduyla, “Korhan köyü- nü size bırakıyorum” demiş.İnanç olarak tamamen müslüman olup  Şafii mezhebine bağlıdırlar. 1987 yılı verilerine göre nüfusları 1500 kişi civarındadır. Günümüzde bu oran daha da artmıştır. Dilleri Kırmanç kürtçesidir. 2000'e doğru dergisinin 1987 yılında hazırladığı kürt aşiretleri raporunda,  o dönemdeki  liderlerinin Aşağı ışıklı köyünden Hasan Erdinç olduğu belirtilir.

Ağrı Dağı İsyanında Gêloi Aşireti
Birinci Dünya Savaşının sonlarına doğru bugünkü Iğdır il bölgesi önemli siyasal ve sosyal olaylarla çalkalanıyordu. Rus yönetiminde olan bölge, 1917 Rus İhtilalinin akabinde Rus ordularının terhis edilmesiyle birdenbire bir otorite boşluğunun içine yuvarlanmıştı. Bu yönetim boşluğu yüzünden bölgedeki zümreler ve aşiretler arasındaki çatışmalar hızlanmış, çapulculuk ve hırsızlık olayları artmıştı.
İşte bu yıllarda Gêloli aşiretiyle yine bir Kürt aşireti olan Kızılbaşoğlu aşireti arasında karşılıklı koyun hırsızlığı, mala tecavüz ve adam öldürme yüzünden bir düşmanlık peyda olmuştu. Bazen azalarak bazen artarak devam eden bu çatışmalar 1925’den sonra, ne zaman ki Ağrı Dağı İsyanı patlak verince birden bire şiddetlenmişti.
Kanımca o zamanlar aşiretler arası var olan düşmanlıklar hükümet tarafından da provoke edilerek isyana katılmaları engellenmek isteniyordu.
Bu stratejilerinde başarılı da oldular. Nitekim Ağrı Dağı bölgesinin bu güçlü iki aşireti Ağrı İsyanına katılmamışlardır.
1925 yılı sonrası bir baskında silahlı kişiler koyunlarımızı gasp etmiş ve bu olayın takibinde çıkan çatışmada babam sağ kolundan kurşunla yaralanmıştı.
Yara sağlıklı bir şekilde iyileşmedi. Bu yüzden babamın sağ kolu ölünceye kadar sakat kaldı.
Yıllarca süren Gêloli-Kızılbaşoğlu düşmanlığı 1929 yılındaki bir saldırıyla doruk noktasına çıktı.
Yayla zamanı 200-300 kişilik silahlı bir grup, Gêloli aşiretinin Ağrı Dağındaki oba yerine ani olarak saldırmıştı. Her ne kadar böyle bir saldırının Temıre Gulê (Timur Güney) olacağı yönünde bir istihbarat ellerine ulaşmış ise de bizimkiler zaman darlığı yüzünden gafil avlanmışlardı.
Saldırı bir sabah kıl çadırlara ateş şeklinde başlamıştı. Oba yerinde bulunan
30-40 ev sert bir direnişle karşılık vermişler, çatışma saatlerce uzamıştı. Silah seslerinin oba yerini doldurduğu, çatışmanın en yoğun olduğu bir anda bir kadın oba halkını cesaretlendirmek için yerinden fırlamış, gücü yettiğince:
“Vurun kardeşlerim! Korkmayın!
Falancayı da vurdunuz. Ha cesaret!”,
diye bağırmış.
Obada yankılanan bu ses saldırganlar arasında geçici bir panik yaratmış,
bir anda moralleri yükselen oba halkı karşı saldırıya geçerek saldırganları
püskürtmüşlerdi. Bu çatışmada Gêloi aşiretinden 3-4 kişi ölmüştü. Karşı
tarafın zayiatı ise söylendiğine göre bir hayli imiş.
Gêloli aşireti lideri Ahmed Şemo, sağ duyusu yüksek, akıllı bir siyaset adamıydı. Hem aşiretler arasında hem de devlet nezdinde saygın bir yeri vardı.
Salih (Omurtak) Paşa’nın da yakın dostuydu. Ama o yıllar, Salih Paşa ir rivayete göre, hem Gêloli hem de Kızılbaşoğlu aşiretine silah vermiş, her iki tarafa da el altından haber gönderip:
“Vurun, biz sizden yanayız!”, demişti.
Böylece birbiriyle kapışan Ağrı Dağı bölgesinin iki güçlü aşireti saf dışı bırakılmıştı
Babam Cezaevinde Kürtlerin at sevgisi malumdur. Buna bir de o yıllarda en güvenilir taşıma vasıtasının at olması eklenince rahmetli babamın at tutkusu kolayca anlaşılabilir.
Bir ara nasıl olmuşsa İran Serdarlarından birinin kısrağı babamın eline geçer. Gebe olan at doğum yapar, kısrağı Ahmed Şemo’ya verir, tayı da kendisine alır. Aradan zaman geçer. Al renkli, alnında beyaz haresi tay büyür, herkesin gönlünü çalan harika bir at olur. Güzelliği, çevikliği ve soyluluğuyla bölgede yaygın bir üne kavuşan bu at ne yazık ki bir gün babama ve ailemize  beklenmedik bir şekilde uğrusuzluk getirir.

Ağrı Dağı İsyanı sırasında yer yer çatışmalar olur, bu nedenle askeri birlikler sık sık köyümüz Karahacılı’ya gelip giderlerdi. 1928 yılının böyle bir gününde, bir yüzbaşı babamın atını görür ve ne pahasına olursa olsun onu sahiplenmek tutkusuna kapılır.
Dağda ve obada gelişigüzel yakaladığı suçlu veya suçsuz insanlardan, “Yoksa sizi öldürürüm!” tehdidiyle topladığı para ve altınlara güvenerek babam bu at için 100 altın teklif eder. Babam hiç düşünmeden teklifi reddeder.
Babamın bu inadını kendisine bir hakaret olarak algılayan Yüzbaşı intikam almak için bir tuzak kurar. Kendisine bağlı askerlerden birkaçıyla sahte bir senaryo hazırlar. Buna göre babam güya askeri birliklere ateş açmış ve bir teğmeni öldürmüştür! Atıyla kaçarken de yakalanmıştır!
Bu iftiraya istinaden babam tutuklanıp askeri cezaevine konur. Ailesi yardım etmek için devreye girer, askeri hakimle görüşür. Fakat hakim yüklü bir para ister:
“1000 altın verirseniz kurtulur!”
Hakimin bu rüşvet isteği cezaevindeki babama iletilir. Maruz kaldığı iftira etmezmiş gibi böylesine bir pervasızlığa babamın cevabı net olur:
“Allah’a inanıyorum ve suçsuz olduğumu biliyorum. Kesinlikle para falan verip beni kurtarmayın!”
Bütün bunlar olurken Ahmed Şemo’nun kayınpederi, Sakan aşireti ileri geleni Ali Mirze Bey, Ağa ve Beyleri Sürgün Yasası’ndan (1926) kurtulmak için İran’a kaçar. Salih Paşa, Ahmed Şemo’yla olan dostluğunu pekiştirmek için bir gün kendisine, “Kayınpederine haber gönder, Türkiye’ye geri gelsin. İstediği yere iskan ettireceğim ve kendisine de hiç bir suç isnat ettirmeyeceğim” şeklinde bir öneride bulunur. Ahmed Şemo bir taşla iki kuş vurmak ister, Salih Paşa’ya şöyle bir cevap verir:
“Sayın Paşam, sizinle olan dostluğumuza güvendiğim için, sizi bilgilendirmek
ihtiyacı duymadan, Ali Mirze Bey’e ben de böyle bir vaatte bulunmuştum.
Ne yazık ki Ali Mirze Bey’den aldığım cevap çok düşündürücüydü:
“Eğer Salih Paşa samimi ve dürüst olarak hareket etmek istiyorsa ve sizi çok
seviyorsa hele önce iftiraya uğrayıp da cezaevine konan öz amca oğlunuzu
serbest bıraktırsın! O zaman bende inanıp geleyim.”
Ahmed Şemo’nun sözleri Salih Paşa üzerinde şok etkisi yaratmıştı:
“Hangi amca oğlu! Ne oldu! Hiç bir şeyden haberim yok!” diyerek şaşkınlığını belirtmiş.
Ahmed Şemo babamın uğradığı haksızlığı Paşa’ya özetler. Salih
Paşa duruma hemen el kor, yaptırdığı istihbarattan da babamın suçsuz olduğunu anlayınca serbest bıraktırır.

Mıhê Kazak’ın oğlu

1810’lu yıllar civarında Iğdır Dilucu’ndaki Devlet Üretme Çiftliği sınırları içinde
kalan fakat artık bugün yok olmuş bir köyde dünyaya gelen Mıhê Kazak Geloî aşiretinin en önde gelen simalarından birisiydi. 120 yıl ömür sürdü. Genç yaşta bağlı olduğu Geloî aşiretinin Aqo boyuyla birlikte Ağrı Dağı’naki Korhan köyünü zorla sahiplendi. Mıhê Kazak köy yerinde kendisine karşı gelen diğer bir şiretten Sado Ağa’nın boğazını tek eli ve güçlü parmaklarıyla yakalayınca Sado Ağa nefessiz yere yığılmış, saygıyla ayağa kalkarak bu güçlü ve kararlı adama köy yerini gönül rahatlığıyla terketmişti.
O yıllar Korhan köyü ve Iğdır civarı Rus yönetimi altındaydı. Ruslar prensip larak
tebalarındaki Müslüman halkları askere almazdı. Ama çok istisnai de olsa Yetenekli olanlar orduya alınır, kendilerine görev verilirdi. Genç Mıhê de “süvari kazak” olarak Rus ordusunda görev yapıp köyüne geri döner. Böylece “Mıhê Kazak” lakabı doğar.
Mıhê Kazak; zenginliği, ticari yeteneği ve insanlarla kolayca haşir neşir olan
yaratılışıyla kısa sürede dikkati çeker. Rus yönetiminin kendisine gösterdiği dostluk ve güven duygusunu merak, cesaret, sağduyu ve cömert kişiliğiyle pekiştirir, Erivan’dan Tiflis’e uzanan geniş bir alanda dostlar edinir. Ermenice, Rusça, Türkçe ve diğer dilleri bir diplomat ustalığıyla konuşarak renkli ve hareketli bir kişilik olur. Rahmetli Mahmut Alar bir konuşmasında şöyle demişti: “Kızılbaşoğlu aşireti lideri olan babam Ali Mahmut Bey ayağından sakattı. Mıhê Kazak onu yanına alıp Tiflis’e götürmüş, tanıdığı bir doktora tedavi ettirmişti. Tiflis’de Mıhê Kazak’ı tanımayan yok gibiymiş!”
Mıhê Kazak alışagelmişin dışında bir insandı. Bir yandan Ağrı Dağı yamaçlarında
özgür doğada otlayan 500’ü aşkın vahşi at sürülerine sahiplik eder diğer Yandan Ermeniler’le yapılan iç savaşta (1919) yalnız kalan Yezidi kızı Nenê’yi dördüncü eşi olarak koruması altına alır, Müslüman eder, çocukları olur. Rus okullarında eğitim görmüş oğlu Şexali (Şıhali)’nin dostluk ve kirvelik ruhunu pekiştirmesi dileğiyle Karakoyunlulu Azeri bir kızla evlenmesine rıza gösterir.
Ağrı Dağı birçok efsaneye ev sahipliği etmiştir. Ama kuşkusuz bunlardan en
önemlilerinden birisi de Azeri ve Kürt halkının bağrına kök salmış yüzlerce torunu ve 120 yıllık bir ömrün ona kazandırdığı olağanüstü karizmasıyla hafızalara yer etmiş olan “Mıhê Kazak” ismi ve efsanesidir.

Yorumlar