XİRAN,HİRAN VEYA ZERİKİYAN AŞİRETİ

19’uncu yüzyıl sonunda Dersim’i gezen Ermeni Antranik, Hıran, İzol ve Bal adlı toplulukları Esas Dersim’in çevresinde yaşayan en eski ırklar olarak tanımlar ve Dersimliler’i tarife çalışırken Ermenistan’da yaşayan ve hala hatırlanmakta olan Babilliler’e işaret eder. O’nun Babilliler derken Bal adlı topluluğu kast etmiş olması mümkündür (Bkz. Andranik, Dersim, Tiflis, 1901). Hıran adı ise ünlü Harran adının bir şeklidir. Dersim’in Hıran adını taşıyan aşireti ve mıntıkasının asıl adı Harran’dır Xiranlılar veya Hiranlılar olarak bilinen bu aşiret Tunceli  Kökenli bir Aşirettir. Tunceli’nin Mazgirt İlçesine bağlı Zerikan Köyü ile Pertek İlçesi Yöresinden göç edip, Erzurum Hınıs Tekman, Sivas İlinin İmranlı, Zara, Suşehri, Akıncılar, Divriği Yöresine, Erzincan'ın Refahiye ve Tercan Yöresine yayılmışlardır. Batı Dersim olan Koçgiri Yöresinde, özellikle İmranlı İlçesinde yoğun bir Zerikiyan ( Xiran ) Kökenli Köy bulunmaktadır. Zerikiyan Oymağının Bölgedeki ilk yerleşimleri İmranlının Aydın/Kürtyenice, Altınca/Cefolar, Kuzköy, Çalıyurt'u Köyleri ile Erzincan Refahiye ilçesinin Gemecik Köyüdür. Zerikiyanlıların bu bölgeye yerleşmesi tahminimce 200 - 300 yıl gibi uzun bir süreç içerisinde gerçekleşmiştir ve özellikle İmranlı İlçesinde Köylerin önemli bir kısmı Hiran/Zeriki ve Koçgiri Aşiretindendir. Tuncelinin Mazgirt İlçesine bağlı Köy ve Mezraların ezici çoğunluğu ise Hiran Aşiretindendir.  İran, Azerbaycan ve Afganistanda da Hiran Aşireti mensuplarının bulunduğu söylenmektedir.  Tunceli’de yaşadıkları  bölge Batı Dersim ve Doğu Dersim diye ikiye ayrılmaktadırlar. Batı Dersim Aşiret Grubuna Şeyh Hasanlılar / Seyidanlılar denmektedir.. Doğu Dersim Aşiretlerinin ise en bilinenlerinin başında, Hiranlılar, Areliler, Xormekliler, Alanlılar, Yusufhanlılar, Demenanlılar, Lolanlılar, Balanbanlılar, İzollular, Şadıllılar, Kureyşanlılar gelmektedir. Bu Aşiretler genel olarak çift dil kullanmaktadırlar. Doğu Dersim Aşiretleri Grubunun, Dersimdeki en eski Halk tabakası olduğu söylenmektedir. Bir ve ''Söylenceye '' göre, Hiranlıların ataları Mamık ve Konak isimli iki şehzadedir.. Anlatımlara göre Mamık ve Konak kardeşlerin anneleri Çin Prensi ile evlenir ve bir erkek çocuk sahibi olur. Prenses Tahta son doğan oğlunu çıkarmak isteyince, Mamık ve Konak kardeşler yandaşlarAşiretindendirıyla birlikle Prensese karşı ayaklanırlar. Ayaklanma bastırılınca Mamık ve Konak kardeşler yandaşlarıyla beraber Ermenistan / Part Yöresine kaçarlar. Mamık ve Konak kardeşlerin soyları zamanla büyüyerek büyük bir güç elde ederler. Bir zamanlar Anadolu’da hüküm sürek Mamakan / Mamikonyanlıların bu kardeşlerden geldiği söylenmektedir.. Hiran Aşireti için ise, Mamık ve Konak kardeşlerden geldiği söylenmektedir.. Doğruluk payını bilemeyiz ama dikkate alınacak bir konu.. Çünkü Mamikonyanlar Dersim ve Doğuda Hüküm sürmüşler. Hiranlılarında Dersim Kökenli olması buna işaret olabilir.. 

Hiran Aşireti Kurmanca ve Zazaki konuşmaktadır.Kurmanca konuşan Hiranlılar Tuncelinin Mazgirt ve Pertek Yöresinde, Malatya, Doğu Sivas, Batı Erzincanda yerleşiktir.Zazaki / Kırmançki konuşan Hiranlılar ise Erzincanın Tercan Yöresi, Muş'un Varto Yöresi ile Ardahan - Kars Yöresinde yerleşiktir. 

Hiranlilar Tuncelide agirlikli olarak Kurmanca, Sivas Yöresinde de Kurmanca kullanirlar.. Erzincanda, Varto, Ardahan, Kars Yöresinde ise Kirmançki konusurlar
Aşiret, Tuncelinin Mazgirt İlçesinde genel olarak Kurmanca konuşmakla birlikte, Aşiretin İlk yerleşimlerinde Kırmançkide konuşulmaktadır..Mesela Pulan, Sindam, İbn Mahmut Yöresi. 

19’uncu yüzyıl sonunda Dersim’i gezen Ermeni Antranik, Hıran, İzol ve Bal adlı toplulukları Esas Dersim’in çevresinde yaşayan en eski ırklar olarak tanımlar ve Dersimliler’i tarife çalışırken Ermenistan’da yaşayan ve hala hatırlanmakta olan Babilliler’e işaret eder. O’nun Babilliler derken Bal adlı topluluğu kast etmiş olması mümkündür (Bkz. Andranik, Dersim, Tiflis, 1901). Hıran adı ise ünlü Harran adının bir şeklidir. Dersim’in Hıran adını taşıyan aşireti ve mıntıkasının asıl adı Harran’dır.

. 

Araştırma sürüyor, İlaveler yapılacaktır.

KAYNAK:Kısmen sansaderesi.com

Yorumlar