FAZL B. YAHYA EL-BERMEKÎ
Şemskilerin ilk atalarından olan Bermeki
ailesinden Ebü'l-Abbâs el-Fazl b. Yahya
b. Hâlid el-Bermekî (ö. Tarihi: Hicri193, Miadi:808) Abbasi Halifesi Harun Reşit devrinin önemli devlet adamlarındandır.
23 Zilhicce 148 [763] tarihinde Medine'de doğdu. Bermekî ailesinden Vezir Yahya
b. Hâlid'in büyük oğludur. Hârûn Reşîd'den bir hafta önce doğduğu ve
birbirlerinin annelerince emzirilerek süt kardeşi oldukları rivayet edilir.
Tahsilini Harun ile birlikte tamamlamıştır.
Harun Reşid halife olunca {170/786)
Yahya b. Hâlid'i vezir tayin etti, Fazlı da oğlu Emîn'in eğitim ve öğretimiyle
görevlendirdi. Bu dönemde merkezî idarede
babasının en önemli yardımcısı olan Fazl, Emîn'in birinci sırada veliaht tayin
edilmesinde de önemli rol oynamıştır. Fazl 175'te (791) isyan eden Yahya b.
Abdullah ile mücadeleye memur edildi. Hz. Ali evlâdından olan Yahya. Horasan ve
Mâverâünnehir'deki şehirlerde dört beş yıl saklandıktan sonra Deylem'e giderek
Abbasî Halifeliğine karşı isyan etmişti. 50.000 kişilik bir ordu ile hareket
eden Fazl Rey yakınında karargâh kurdu ve savaşa girmeden önce görüşmeler
yoluyla Yahya'yı teslim olmaya ikna etti. Bu başarı ona Horasan valiliğini kazandırdı
(176/792) Fazl b. Yahya vergileri düzenli bir şekilde toplatarak eyaletin gelirinin
artmasını sağladı. Bu paralarla Belh'te su kanalları açtırdı; camiler, ribâtlar
ve kervansaraylar inşa ettirdi. Onun yaptırdığı camilerin başında Buhara Cuma
Camii gelmektedir.
Fazl b. Yahya, Horasan valiliği sırasında yalnız imar ve ziraat sahalarında değil
askerî alanda da başarılı olmuştur. Meşhur tabip Buhtîşü' b. Curcîs'in torunu
İbrahim b. Cibrâîl'in kumandasında Kabil üzerine bir ordu gönderdi. İbrahim
Kabil yakınındaki Şahbahâr'ı zapt ederek bol miktarda esir ve ganimet ele geçirdi.
Diğer bir ordu da Üsrûşene'ye karşı gönderilerek hükümdarı itaate mecbur edildi.
Horasan'da İranlılar'dan kuvvetli bir ordu teşkil edildi. Taberî'ye göre bu
ordunun sayısı 500.000 kişi idi. Bu rakamın mübalağalı olduğu açıktır. Bunların
20.000i Bağdat'a gönderildi. 179da (795) Bağdat'a dönen Fazl halife tarafından
ilgiyle karşılandı. Babası Yahya Harun Reşid ile beraber 181 (797) yılında hacca gidince
ona vekâlet etti. Horasan valiliği sırasında Semerkant’daki kâğıt
imalâthanesini örnek alarak Bağdat'ta 178 (794-95) yılında bir kâğıt
imalâthanesinin kurulmasını sağladı. Fazl 183'te (799) bütün idarî
görevlerinden azledilmiş [335], yalnız Emîn'in hocası olarak kalmıştır. Buna
rağmen özellikle Emîn'in annesi Zübeyde'nin
desteği sayesinde merkezdeki itibarı devam ediyordu.
186 (802) yılında tekrar hacca giden Hârûnürreşîd oğullarını, vezirini ve
oğul¬larının hocalarını da beraberinde götürmüştü. Bermekîler'in giderek artan
nüfuzlarından rahatsız olan halife, hac dönüşünde Enbâr yakınındaki Umr'da konakladığı
sırada Fazl’ın kardeşi ve aynı zamanda
Harun Reşid’in kız kardeşi Abbase Sultan’ın kocası Ca'fer b. Yahya'yı 29 Ocak
803’de idam ettirdi.. Babası Yahya ile kardeşi Fazl ise hapse atılarak bütün
malları müsadere edildi. Fazl altı yıl kadar hapiste kaldı. Bu sırada felç oldu
ve Hârûnürreşîd'in ölümünden kısa bir süre önce Muharrem 193'te [808] Rakka'da
vefat etti.
Fazl b. Yahya Bermekî ailesinin en müsamahalı üyesiydi. Horasan valiliği sırasında
yaptığı imar çalışmaları ve tarım alanındaki faaliyetleri sayesinde herkesin
sevgisini kazanmıştı. "Hâtimü'1-İs-lâm ve hâtemü'l-kirâm" lakabıyla
anılan Fazl âlim ve şairlerle ilgilenir, özellikle şairleri himaye ederdi.
Ramazan ayı boyunca camilerde kandil yakma âdetini başlatan kişinin Fazl olduğu
rivayet edilmektedir. Şemskiler Fazıl’ın kardeşi Musa’nın soyundandır.
|
