HESİNİYA AŞİRETİ

HESİNİYA AŞİRETİ
Eskiden kendileri gibi yezidi iancını benimseyen Sipkanlı ve zoqori aşiretleri ile birlikte aynı yezidi ocağından olan   Hesiniya aşireti Kars, Sürmeli ve Doğu Beyazıt, ve Eçmiadzine  cıvarında yaşadıkları ve birinci dünya savaşından sonra  Ermenistan ve Gürcistana göç ettikleri bilinmektedir, Aslen Musul cıvarıdaki diğer yezidi aşiretleri gibi hesiniya aşiretide kuzey Irak menşeyli bir aşirettir, Xezali Meselesinde (Büyük Yezidi katliamı)oradan kaçtıkları tahmin ediliyor
Yezidi inancının Miridxane ocağından olan hesiniya Aşireti çok köklü ev eski bir aşiret olup, bu bir kısmı Müslüman olan, Belekeri , beyanduri, Dasıni(D’esini), Buvi, dawudi, Divini,Dodki, geloyi, kaşaxi, Memtaci, memıdoki, Mexsudi, muski mirangi, Qzani, Quçi, Remoşi, Şerqi, tujki ve udi aşiretleri de hesiniya aşireti gibi  bir kısmı piran ocağından bir kısmı, şexubekir ocağındandır,
Bu aşiretin Ermenistan ve gürcistanda Êla Ortiliya isimli bir kolu daha vardır, Yazar Şehidé İbo “Kurdén Révi” isimli kitabında; Ağrı Dağının arka tarafında, Araratta, Ortillerin bir köyü olduğunu, ve burada kedilerine orada zorbalık ve baskı yapılması nedeni ile Önce Kars’a oradan Sürmeliye ve nihayetinde Ermenistana göçmek zorunda bırakılmışlardır.

                  HASAN AĞANIN OĞLU YUFUS BEY(Usıb Beg)

Hesiniya Aşiretinin önemli Kişilerinden biride  1900 yıllarında yaşamış olan Hasan ağanın oğlu Yusuf Beydir, Yusuf beyin Heykeli bu gün Ermenistan Samiram meydanındadır. Usıb Bey Eçmiadzin üniversitesinden mezun olmuş kültürlü biriydi. Yusuf Beg Sadece Ezidilerin içinde değil bütün Ermenistanda Rusyada ve Türkiye saygı gören değerli bir insandır. 1918 yılında Turkiyeden kaçan Ermenilerin yerleşmeleri ve sığınmaları için çok büyük çabalar göstermiştir.
 Kose Guli Cevher Ağanın soyundan olan  Keremé hemid is çok ünlü bestekarlardan olup Hesiniya aşiretindendir.
Hesiniya aşireti bu gün Ermenistan da ; Ararata bağlı , Afşar , Aştaraké,Şamiramé, Oktémbéryan, Arnavır, bedel, Erdeşer, Canfidan ve melebedır, Quruerez, Şariyar,Üzünov da yaşamaktadırlar.  Talin de Aragats, Beroj,Gelto,Getap,Heko, qarakért,Sabunçi,TİLİK,Qijla méra da yaşamaktadırlar, Ayrıca masise de yaşayanlar vardır.

Araştırma devam ediyor...İlaveler yapılacaktır.

HESİNİYA AŞİRETİNİN ORİJİNAL KÜRTÇE TARİHİ

Êla hesinîyan

Êzidîyên ku dorberê bajarê Îdirê û qeza Surmelîyê diman wan ra digotin hesinî. Pêşda serwêrê wan navê wî Temir axa bû. Despêkêda hesinîya nêzîkî bajarê Bazîdê diman û piştî ku welîyê Bazîdê Balûl paşa di sala 1820-1825 me’ne li wan digirt ku ew Îslamê qebûl kin, êzidî çûn çiyaê Sînekê nêzîkî Îdirê.

Sala 1829 hesinî pêwendîyê xwe Rûsa ra çê dikin û li şerê ser Qaqizmanê pişta rûsan digirn û dijî tirka şerdikin. Qumandarê rûsan serwêrê êzidîyan Hesen axa xelat dike û êla hesinîya derbasî alîyê rûsan dibe. Wê demê sînorê Rûsîya û Tirkîya Osmanî nêzîkî Îdirê derbars dibû. Gundê êzidîya ketin ser erdê rûsa.

Hesen axa dostî û hevaltî li gel Hamid begê ji mala Kosa axayê kurdên misilman dikir û zarokên wan tevîhev mezin dibûn. Navê kurê Hesen axa Ûsiv beg bû lê navê kurê Hamid begê Kerem bû, her du jî bal ermenîya li akademîya Gêvorkîyan da fêrî xwendinê bûn. (9, 17)

Di sala 1914 tirka êrîş bire ser gundê êzidîya û ermenîya û ew mecibûr bûn gundê xwe bihêlin û birevin Ermenistanê. Di sala 1917 piştî şoreşa Cotmehê Rûsîya Qeyserî hilweşîya û kes nema ku êzidîyan biparêze. Tirk diketin gundê êzidiyan û ermenîya, jin û zarok dikuştin, malê wan dişewitandin. Êzidî hatin û gundê Şamîranê avakirin li Ermenistanê û li wir man.

Di sala 1918 Ermenistan bû dewleteke serbixwe û serwêrtîya wê Partîya Daşnaktsûtûn dikir. Berpirsîyarê kurdan jî hukumeta wanda hebû. Ûsiv begê Hesen axa endamê Perlamenta Ermenistana serbixwe bû. Serxwebûna û azadiya Ermenistanê gelek weqt nedomand û sala 1920 Leşkerê Sor yê bolşêvîkan Ermenîstan dagirkir û kirin yek ji Komarên Yekîtîya Sovyêtê.

Gundê êzidiyên hesinî li Îdirê (niha kurdên misilman têda dijîn li Tirkîya )

Navê qebîlê êla hesinîya evin: mûskan, memûdokan, selwanan, ûlkan, dodkan, mûrtemanan, gêloyan, mexsûdan, remoşan, bûdan, bûvkan, tûjkan, qazanan, mamtacan, reşan (memeşerîfan), dawidan, dasinan, beyndûran, divinan, belekeran, torinan, şerqîyan, gelûtan û htd.

Eslanîyê gundê Hesen axa

Alîçalû

Zor

Qerextên

Gundê Şêxa

Basînek

Gundê Mexso

Sarîblax

Tawşîşan

Germaşiv

Demisxan

Xirbê sor

Gundê Kelo

Qûç

Xan

Qereqo

Qiznefer

Badilû

Dîbeklû

Bendemûrad

Taşkorpî

Tendûrek

Qerehoser

Zerîfxan

Dîmsiz

Dûzgêçî

Qazîqoplan

Ozmankoy

Heşarî


Kaynak:Xana Emerali(Ezidiyati)

Derleme : Memedé Kazım
www.semskiasireti.com

Yorumlar