![]()
Tarih Dede
tarihdede@semskiasireti.com
ŞEMSKANLILAR İLE DILXERANLILAR ARASINDAKİ AKRABALIK BAĞLARI HAKKINDA
24/02/2011 .. Tarih kaynakları ile başta şerefname olmak üzere diğer
bütün argumanlarda yapılan araştırmalarda Dilxeranlılar Sılemani
yani Silvan (Meyafarqin) yöresinde yaşayan ve Mervanilerin
egemenliği altında yaşayan bir aşiret olarak karşımıza çıkmaktadır. Sılemani
sözcüğü soylarının Mervanoğulları Sultanlarından Süleyman
Bin Abdulmelik’ e dayandırılmasından gelmektedir. Bu topluluk sekiz esas
guruptan meydana gelmekteydi. Bu aşiretler Banuki, Hevédi, Dılxéran,
Bociyan Zilan ,Besyan,Zıkziyan ve Brazan aşiretlerinden müteşekkildi. Farqin ve
Diyarbakırın Şengalden gelen kadim sahiplerinden Bekiranlılarda
tarih boyunca hem dılxeranlılara hemde Şemskanlılara hep yakın durmuşlar ve ilişkileri
hep devam etmiştir. Şafii mezhebine bağlı olmasına rağmen bir kısmı sonradan
Yezidiliği tercih etmişlerdi. (1) Bunun nedeni de Bu
kavimlerin bazılarının ilk dinlerinin Zerdüştlük olmasıydı.
Bilindiği gibi Yezidilik Zerdüştlüğün devamı olarak kabu ledilmektedir. Roger Lescot Dılxêrilerin içinde bulunduğu aşiretleri
şöyle tanımlıyor;Suriyeden gelen bir Emevi Silivan(Meyafarqin) 'in yakınlarına
yerleşip Qalb (Kulp) Kalesi ile bölgenin başka önemli yerlerini de ele
geçirdi. Onun gibi Suriye kökenli olan bu adamın soyundan gelenler daha sonra
kendi aralarında sekiz aşirete bölünmüşlerdir.Bu aşiretler ;Banuki veya
Banevki, Huveydi, Delxiran (Dılxeran), Buciyan , Zilan, Besiyan, Zekziyan ve Berazan
'dır.Bu aşiretlerin bazıları Yezidi idi ancak hangilerinin yezidi ve hangilerinin
Müslüman olduğu açıklanamamıştır. Bu açıklamalardan Dılxeranlıların Emevi
soyundan olduğu anlaşılıyor. Abbasilerin Mısır ve Şamda Ebamuslüm-ü
Horasani'nin desteği ile Emevileri dağıtmasından sonra bu aşiretler
, en güçlüleri Banukiler olmak üzere tekrar Mervanın
etrafında toplanarak güçlerini birleştirip yeniden yapılandılar. Söz konusu aşiretler tekrardan uzun
süre bir arada yaşamaya başladırlar, ancak Fars savaşlarının başlaması
ile Hükümdarlar fırsat bilip halka zulüm etmeye ve ağır
vergiler koymaya başladılar. Yavuz Sultan Selimin Çaldıran savaşını
kazanmasından sonra da bu durum bütün beylik mirlik ve diğer
kürt aşiretlerin Osmanlıya bağlamasına kadar devam etti. Safevilerin Osmanlıya yenilmesinden sonra Şiilerin
Ağrı, van, Erzurum Kars ve Muş gibi illerden çekilmesi ile boşalan tarım ve
ticaret alanları cazip hale geldi. Ve 1585 te Şehsuvar adlı
bir Besiyanlı Beyinin çabaları ile Banuki, Hevédi, Dılxéran, Bociyan,Zilan ,Besyan, Zıkziyan ve Brazan aşiretlerin bir kısmı göç ederek
Van Eyaletine bağlı Bayezid Sancağına (Doğubeyazıt) yerleştiler. Bayezid'in 23 Aralık 1585'de Şahsuvar Bey'e tevcih edildiğini görmekteyiz (Kaynak:BA., Kepeci Ruus K.B. 262, s. 191) Dılxeranlılar sonrasında
Erivan, elegez cıvarı, Ağırlıklı olarak Kars, Digor, Muş , Ağrı Erzurum ve
diğer bir çok il ve ilçelere dağıldılar. Özellikle Şemskanlı Feqi'nin
Digor, Hınıs ve Karayazı'daki torunlar kendilerini Dilxêranlı olarak bilirler.
Oysa Feqi Doğubeyazıt'ın Xarık köyünden bir şemskanlıdır ve okumak için gittiği
Erivan'da Dilxeranlı bir kadınla evlenip onların içinde yaşamış ve onlara
liderlik yapmıştır. Fegi 1800'lü yılların başında Torini aşiretinden Çokdeve
Hüseyin paşa tarafından idam edilmiştir. Çocuklları, Kaso, temmık ve diğerleri
Karsa yerleşmişlerdir. Feqi'nin diğer torunları ise Doğubeyazıt, Diyadin,
Adilcevaz'ın Norşincik, Kort ve Sipana köylerinde yaşamaktadırlar. Şemskanlılara gelince,Dılxeranlılar ile akrabalık
bağları olduğu konusu tartışmalıdır. Eğer bir bağ varsa da Ne zaman ve
nerede ayrıldıkları hakkında net bir bilgi yoktur. Bazı rivayetlere
göre üç kardeş arasındaki bir kız meselesi yüzünden Şam veya Irak
içlerinde iken ayrıldıkları rivayet edilmektedir. Ancak bu bilginin yazılı bir
kaydı olmayıp, sözlü anlatımlara dayanmaktadır. Tarihi yapılanmaları süresince Dılxêranlılar Emeviler
ve daha sonra'da Merwani devletinin sınırları içinde yaşamışlardır. Buna
mukabil Şemskanlılar ise tamamen farklı bir bölgeden olan Dümbüllilerden 13.
yüzyılda ayrılmışlardır. Tarix-i Denabili isimli eserde Şemseki Dünbülli olarak anılırlar. Ancak
Dünbülliler de Mervani devletinin oluşumunu sağlayan önemli 4
beylikten biridir. Söz konusu Mervani Kürt Devletinin Kurucu aşiretleri şunlardır 1-Huveydiler: Mervanilerin bağlı
olduğu Huveydi aşireti bölgede ağırlığı bulunan aşiretlerin başında
gelmektedir. Bu aşiret Süleymani olarak bilinen beyliğin de kurucu aşiretleri
arasında yer almıştır. Günümüzde bu isimle Adıyaman Bensi’de bir kabile
yaşamaktadır. Hümeydi, Arapça bir kelimedir. Hâlbuki Hüveydi, Arapça değildir.
Bu kelime yörede çokça kullanılan ve savaş aletlerinden bir tür topuza verilen
isimdir. (Hüveydi, çaw kil dai ) Çok meşhur bir deyimdir. Gözleri sürmeli topuz
anlamına gelir. Nitekim Kulp bölgesinde kurulan Süleymanî Beyliği’nde Banukî,
Dılhiran, Bociyan, Zilan, Besyan, Zıkdıyan ve Berazanlarla beraber
Hüveydiyanlar da yaşıyordu. 2-Hekkariler: Bu aşiret
köklü ve birçok devletin kuruluşunda rol oynamış aşiretlerden biridir. Baz Bin
Dostik’ten sonra Mervani Devleti yönetimi bu aşirete geçmiştir 3-Dümbülliler: Günümüzde,
şemskanlılar,İsabegliler,Beyzadeler ve zaza olarak bilinen aşiretler
Dümbüllilerin birer koludur. Bu dönemde Dümbülli aşiretinin reisi
Abdurrahman Bin Ebul Verdi El Dumbulli’dir 4-Bacnavi aşireti Yani Şemskanlılar Dılxêranlılardan sonra ve farklı bir
bölgede ikame olmuştur. Ve Şemski
aşiretinin ilk temeli de halk arasında yaygın olduğu gibi Ağrı'da değil, tam aksine İranın
Xoy kentinde 1076 yılında Emir Cafer Şems-el Mülkün dünyaya gelmesi ve 40
yıl 9 ay Emirlik yaptığı süreçte başlamıştır. Dılxeranlılar ile birliktelikleri
yukarıda bahsettiğimiz gibi 10. Yüzyılda Mervani devletinin kuruluşunda ve 1374
ile 1508 yılları arasında Akkoyunlu Yülük Kara Osman ve Uzun hasan dönemlerinde
Diyarbakır, Silvan, Hakkari, Mardin, Hasankeyf dolaylarındaki hakimiyetleri
dönemine denk gelmektedir. Özellikle Hakkari Beyliğinde Şeyh Ahmet bey
zamanında önemli eserler bırakmışlardır. Şeyh Ahmedin Mezarı kendi
yaptırdığı Bay kalesindedir. Yani Dılxeranlılar 986 ile 1086
yılları arasında Hüküm süren Merwanilerin önemli ayaklarını oluşturan 8 kürt
aşiretinden biri iken Şemskanlılar İran Khoy kentinde henüz yeni ve farklı bir
devlet içinde ilk oluşumlarını daha sonraki yıllarda başlatmışlardır. Bazı
kaynaklar Dılxeranlıların Mervanilerin Diyarbakırı başkent
olarak ilan etmeleri ile Silvan(Meyafarqine geldiklerini, Şemsikanlıların ise
Botana birinci gelişleri 9.yüz yılda Harun Reşit'in gazabından kaçarak, ikinci
gelişleri ise Ünlü Şemskanlı lider Hamza
bey zamanında Memluk, Osmanlı, ve Fars katliamlarından kaçarak
Siirt Pervari, Ömeriye Ceziresi,Hasankeyf , Hakkari ve Mardin
beyliklerine sığındıkları ve Botan Mirlerinin Begler
kolunu teşkilettiklerini rivayet etmektedir. Şemsikanlıların bir
kısmının Doğu Beyazıta gelmeleri ve Zorava (Somkaya) köyünü inşa
etmeleri ise 1650 ile 1670 yılları arasında Botan Mirini (2)
öldürdüklerinden baskılara dayanamadıkları için kaçtıklarını ve
yerleştikleri büyüklerimizce anlatılmaktadır. Bu yerdeki Beyleri Hacı Mele
Şemseddinin Himayesinde yeni bir oluşuma gidilerek Ağrı ve Van ilinin kuzeyinde
yaşadıkları kabul edilmektedir. Hamza Begiler ise Van'ın doğusu,
Siirt , Batmana ve Hizan'a yerleşip Mahmudiyan Beyliği uhdesinde Hakkari
Sancağına bağlı olarak yaşamışlardır. Diğer bir gurup ise İran Azerbaycan ve
Ermenistana göç etmişlerdir. Özellikle Digorun Naxşıvan Merweng , qasove
qazmin köylerindeki dilxeranlılar ile Şemsikanlıların çok yakın ilişki ve
dostluklar içinde olmaları dikkat çekicidir. Hatta akraba olduklarını ifade
ederler. Sonuç olarak Dılxeranlılar Suriyeden bir emevinin Kulp’ta
(Diyarbakır’ın bir İlçesi) kurmuş olduğu bir beylikten yayılan bir aşiret iken
Şemskanlılar ise Soyları İranın batısındaki Belh şehrinden Sahabe Sa’ad ibn
Vakkas döneminde Süleyman bin ommaye tarafından önce Şam’a sonradan da Mekke’ye
götürülen Bermekiler’in soyundan
gelmektedirler. Zamanla Abbasiler içinde kaynaşarak evlilikler yapmış olduklarından
bir çok kesim tarafından Seyyid olarak kabul edilmektedirler. Üstelik
Dılxeranlıların mensubu oldukları Emevi
devleti Abbasiler tarafından ortadan
kaldırılmıştır. Şemskanlılar ile Dılxeranlıların yakınlık ve akrabalık ilişkileri Diyarbakır
yöresinde ve Şam dağlarındaki yaşamları sırasında olmuştur. Uzun süre iç içe
yaşamaları ve karşılıklı evlilikleri nedeni ile akraba olarak kabul
edilmektedir. Dılxeranlılar ile Şemsikanlıların tarihi maceralarında
yeni bilgiler elde edildikçe ilaveler yapılacaktır. TARİH DEDE *(1) Şerefname S.201 *(2) )(Bazı bilge büyüklerimiz Şemsin yakın
akrabası olan Mirin ismininZeydin olduğunu anlatır.) |
Yorumlar |
Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |
Yazarın diğer yazıları |
İRAN KÜRDİSTANINDAKİ CELALİLERİN YÜREK BURKAN DRAMI - 25/11/2013 |
tarihin sayfalarına geçen kara lekelerden biri olan Celalilerin bu dramının etkilerini hala gideremeyen aileler vardır. Ancak Selahaddin-i Eyyubinin süvari birliklerini oluşturan tarihin bu kahraman aşireti inanç ve azimleri sayesinde bu yaraların |
Nakşibendi Tarikatını Anadolu'ya getiren Ünlü Kürt Düşünürü Mevlana Halid-i Kürdi - 14/05/2013 |
Nakşibendi Tarikatını Anadolu'ya getiren Ünlü Kürt Düşünür Mevlana Halid-i Kürdi |
MERVANİ KÜRT DEVLETİNİN İLK KURUCUSU EBU ABDULLAH EL SÜLEYMAN BİN DOSTIK’IN TRAJİK HAYATI - 30/01/2013 |
MERVANİ KÜRT DEVLETİNİN İLK KURUCUSU EBU ABDULLAH EL SÜLEYMAN BİN DOSTIK’IN TRAJİK HAYATI |
LOZAN ATLAŞMASININ KÜRTLERE KAYBETTİRDİKLERİ VE GÜNÜMÜZE YANSIYAN SANCILARI - 03/12/2012 |
LOZAN ATLAŞMASININ KÜRTLERE KAYBETTİRDİKLERİ VE GÜNÜMÜZE YANSIYAN SANCILARI |
ÇALDIRAN SAVAŞINA FİİLEN KATILMIŞ BAĞIMSIZ KÜRT BEYLİK - AŞİRETLERİ VE AKİBETLERİ - 13/09/2012 |
ÇALDIRAN SAVAŞINA FİİLEN KATILMIŞ BAĞIMSIZ KÜRT BEYLİK VE AŞİRETLERİ |
FATİH SULTAN MEHMET'İN HOCASI MELA ŞEMSEDDİN (ŞEHRESORLU ÜNLÜ KÜRT MOLA GORANİ) HAKKINDA - 27/03/2012 |
FATİH SULTAN MEHMETDİN HOCASI MELA ŞEMSEDİN (şEHRESORLU ÜNLÜ KÜRT MOLA GORANİ) |
ŞEMSKANLILAR İLE BRUKANLILARIN TARİHİ SERÜVENLERİ ARASINDAKİ İLGİNÇ BENZERLİKLER - 24/02/2012 |
ŞEMSKANLILAR İLE BRUKANLILARIN TARİHİ SERÜVENLERİ ARASINDAKİ İLGİNÇ BENZERLİKLER |
OSMANLI DÖNEMİNDE DEVLETE HİZMET EDEN ÜNLÜ KÜRT DİPLOMAT , VALİ VE BÜYÜK ŞAHSİYETLER - 18/01/2012 |
OSMANLI DÖNEMİNDE DEVLETE HİZMET EDEN ÜNLÜ KÜRT DİPLOMAT , VALİ VE BÜYÜK ŞAHSİYETLER |
TANIKLARIN ANLATIMIYLA ZİLAN DERESİ KATLİAMI - 22/11/2011 |
TANIKLARIN ANLATIMIYLA ZİLAN DERESİ KATLİAMI |
![]() |