KÜRESİNİ,KURESİNİ, KURHESİNİ AŞİRETİ

Küresini, Kuresini veya Kurhesini olarak tanımlanan bu aşiret hakkında Türk mü yoksa Kürt mü oldukları hususunda  bir çok rivayet ve sözlü anlatımlara dayalı bilgiler mevcuttur. Ünlü Şark bilimci ve  kürt aşiretleri araştırmacısı Basil Nikitin Kuresini aşiretinin oluşumunu şu şekilde anlatmaktadır; Güney -Batı Azerbaycan ile İran'da yaşayan Dümbüli veya Dinbili Beyi  Emir Rüstem (lakabı Şahverdi Bey) 15. yüzyıl başlarında, Moğol boylarından Penak isimli bir Türk Klanı ile Dümbülilerden bir boyu'nu bir araya getirerek  başlarına  bir Türk ve  bir'de kürt bey  görevlendirip kaynaşmalarını sağlamıştır. Böylece bu uygulama yıllarca devam etmiştir. Doğal olarak, Kürt bey'in himayesindekiler  Kürtçe, Türk Bey'in himayesindekiler ise Türkçe konuşmakta ve  kendilerini Türk olarak kabul etmektedirler. Kotur,Salmas, Urmiye,Tebriz,Xoy(Khoy)  ve Türkiye iran sınırında yaşayan Kuresinilerin bir kısmı türkçe  diğer bir kısmı ise türkçe konuşmaktadırlar. Özellikle dağlık kesimlerde yaşayanlar kürtçe konuşurken bunlara Kuresiniyé Çiyayi derler.Ova ve şehir merkezlerinde yaşayanlar ise ağırlıklı olarak Türkçe konuşurlar. Bunlara da Kuresiniyé Deşté derler. (Kaynak:Basil Nikitin,Kürtler Kitabından)

İnanç olarak dinlerine son derece bağlı olan Kuresinilerin özellikle Van Merkez ile Zeranis köyü  civarında yaşayanlar Şafii mezhebindendir. Bilindiği üzere Kürtlerin  % 90 Şafii mezhebindendir.Buna mukabil Türklerin ise büyük bir kısmı hanefi mezhebindendir. Said Nursinin en önemli dava arkadaşlarından Çaycı Emin Lakaplı Yemen Bey ailesi şafii mezhebine göre ibadetlerini  yerine getirmekte ve Kürtçe konuşmaktadırlar. Kürtçe konuşan Kuresinilerin büyük bir kısmı Şikakilerin Evdoyi, kolu ile yakın ilişkiler içinde oldukları bilinir. Çaycı Emin'in Babası Maksut Bey bir kürt aşiret reisi olarak bilinirdi. Diyarbakır Cezaevinde ,Kardeşi Abdullah , Eski Dışişleri bakanlarından Diyarbakır milletvekili Hikmet Çetin'in Dedesi Pencinar  aşireti liderlerinden Bişaré Çeto ve Mıhemé Aliyé Sado ile birlikte tutuklu iken Rusların Doğu anadoluda bazı bölgeleri işgal etmeleri ile bunların cezaları affedilir ve gerilla taktiği ile ruslara karşı savaşmak üzere İran sınırı içinde Kotor(Kotur) sancağına giderek Rus ve Ermenilere karşı savaşırlar. Maksut bey,Merzikan Aşireti Resilerinden Mıhemé Aliyé Sado ile Bişaré Çeto bu çatışmada İran'ın Khoy (Xoy) şehri yakınlarına dürbünleri ile Rusları gösetlerken keskin nişancılar tarafından vurularak şehit edilirler.Ayrıca Maksut  Bey'in  şehadetinden sonra kardeşi Abdullah  Yerine geçer ancak bir süre sonra o da şehit edilir. Şu anda Mezarları  Khoy'daır. Kuresinli Maksut bey ailesine Mala Alişér derler. Çaycı Emin Lakaplı Yemen Bey 1928 yılında  Kürt aşiret reisi oması sıfatı ile Van'ın Zeranıs (Yeni ismi Arıtoprak) köyünden Kastamonu'ya sürgün edilir. Orada Bediüzzaman Said Nursi ile tanışarak Talebesi olur. Yemen Bey'in oğlu Abdullah Bey 1930 yılında Kastamonuda dünyaya gelir. 1948 yılında sürgün hayatı biter ve Van'a tekrar gelir. Tekrar aşiretini toplar, Ancak,1967 yılında Şüpheli bir trafık kazasında aracında yanarak hayata veda eder.

Çaycı Emin 'in anılarında Kuresinileri İranda yaşayan ve Şii iran şahlarına sürekli direnen  dişli bir sünni bir Kürt aşiret olması  münasebeti ile Şii İran Şahları tarafından kendilerine Sünnü oğulları anlamına gelen (Kuresunni) denildiğinden bu gün Kuresini olarak anıldıklarını ifade eder. çaycı Emin'in Torunlarından elde edilen  Secereleri Şu şekilde'dir.

Bilal Çayırlı-->Abdullah(D:1930 Kastamonu-Vefat:05.02.2005)-->Yemen Bey(Çaycı Emin)--> Maksut Bey(Masut Beyin Abdullah isminde bir de kardeşi vardır)-->Yusuf -->Şér Ali --> Şeyh Hasané Pıçuk(küçük Şeyh Hasan)--> şeyh Hasané Mezın (Büyük şeyh Hasan) 

Çaycı Emin'in Kabri

İranda yaşayan Kuresinliler genelde Kotur Deresi ve Xoy şehrinde yaşarlar. Türkiyede ise ağırlıklı olarak  Van'da yaşarlar.Ayrıca bölgede yaşayan bazı kursinliler, soylarının Abbası Hanedanı'nın vezirlerinden ünlü Bermeki ailesine dayandığını ifade ediyorlar.
(Kaynak:www.semskiasireti.com,Bölgede yapılan araştırma notları)

Başka Bir araştırma;

Eski Van tarihinde, Küresinliler hakkında şu bilgilere rastlanmaktadır: “Yakın zamanlarda Sikaklar mıntıkalarını civar Küresin adlı Türk aşiretin himayesine almış ve bunlar da Sikaklar’ın sosyal bünyesine uymağa başladılar. Bunlar Azerbaycan şivesi ile Türkçe konuşurlar ve Kürtçe bilmezlerdi. Bu Küresin Türkleri kendilerinin bir zamanlar Samsun tarafından geldiklerini söylerler. Esasen böyle bir iddiada bulunmağa mecburiyetleri olmayan İran hududu dahilinde bulunan bu adamların sözleri asılsız olmasa gerektir” (Rışvanoğlu 1978:137).

XVII.-XVIII.yy.’larda varlığı olan, Azerbaycan hanlıklarından Makı Hanlığı halkı dört ele, her el de birkaç uruğa bölünüyordu. Bunlardan yalnız Küresinler, yerleşik yaşam biçimi sürdürüyorlardı. Küresinler Karadere mahalındaki Akbulak, Muhur, Mahlemli vs. köylerde oturuyorlardı. Çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşıyorlardı. Makı Hanlığı sınırları içinde Küresin adında bir yayla da mevcuttu (Sultanova 2002:123-128).

Günümüzde Küresinliler topluluğunun yaşadığı bilinen iki bölge mevcuttur. Bu bölgelerden ilki İran’ın kuzey-batı bölgesinde bulunan Urmiye, Hoy, Şahpur şehirleri ve bu şehirlere bağlı köylerdir. Diğer bölge ise Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan Van ve yöresidir.

Van il merkezi, il merkezine bağlı merkez köyler, Saray ilçe merkezi, Özalp ilçe merkezi, Saray ve Özalp ilçelerine bağlı bazı köylerde yaşayan Küresinliler ile yaptığımız görüşmelerde, atalarının Orta Asya ve Hazar Bölgesi’nden gelerek önce İran’ın Urmiye civarına yerleştiklerini ve uzun yıllar bu bölgede kaldıklarını ifade etmişlerdir. Daha sonraları bazı gruplar Türkiye- İran sınırından geçerek Van yöresine yerleşirler. Bazı gruplar da güneye doğru inerek Irak, Suriye taraflarından Anadolu’ya girerler. Güneye inen gruplardan bir kısmı da Irak’ta yerleşik düzene geçmişler.

Küresinliler’in tarihçesi hakkında bir rivayet; Küresinliler’in İran’dan Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Giresun iline gelip yerleştikleri, daha sonra tekrar İran’a ve oradan da son olarak Van’a döndükleri şeklindedir.

 Tamamen farklı bir göç istikameti çizen başka bir rivayet de şöyledir:

 “Orta Asya kökenli olmalarıyla birlikte, Küresinliler, Selçuklular Dönemi’nde Orta Anadolu’da yaşıyorlarmış. Kuraklık nedeniyle Doğu Karadeniz’e göçerek Giresun’a yerleşmişler (21 köy ahâlisi olarak). Osmanlılar Dönemi’ne kadar burada yaşamışlar. Daha sonra Osmanlı-Rus Savaşları nedeniyle, Osmanlı hakimiyetinde bulunan, şimdiki İran topraklarına göç etmişler. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra da Türkiye’ye göç etmişler”.

Küresinliler’in Anadolu’ya göçü toplu şekilde olmayıp, dönem dönem ve grup grup gerçekleşmiş. Yine bir rivayete göre, Küresinliler’in 1870-1880 yıllarında Anadolu’ya geçip, tekrar İran’a döndükleri de anlatılmaktadır. Anadolu’ya yerleşime yönelik göç hareketleri ise, büyük gruplar halinde ancak Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, özellikle 1918’den sonraya rastlar.

Osmanlılar’ın Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde, Küresinliler’in yaşadıkları bölge itibariyle, Safevi Devleti ile Osmanlı Devleti arasında tampon bir konumda olduğu bilinmektedir. Bölge özellikle bu dönemde, Osmanlılar ile Safeviler arasında yaşanan olaylara ve savaşlara tanıklık etmiştir. Bu mücadelede her ne kadar bölge üzerinde hâkimiyet kurma isteğinin etkisi olsa da, mezhepsel zıtlaşmaların da büyük rolü vardır.

Bütün bu tarihsel gelişmelere rağmen, Küresinliler Türkiye’yi “anavatan” olarak kabul etmekteler. Araştırma alanında yapılan görüşmelerin sonucu, bu yargıyı doğrulamaktadır.

Küresinliler’in tarihi geçmişi ve göç serüveni, her ne kadar tam olarak aydınlatılamamış ise de, elde ettiğimiz bilgilere göre bu topluluğun bir kısmı, Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarında İran’dan göç ederek Van yöresine yerleşmiştir. Bu göçün Küresinliler’e göre çeşitli sebepleri bulunmaktadır.

Araştırmamız boyunca tespit ettiğimiz, göçü hazırlayan sebepleri, kaynak kişilerin ve katılımcıların anlatımlarına göre ayrıntılı olarak şöyle sıralayabiliriz:

 1. Dönemin İran yönetimi, dîni yönden kendileri gibi Şii mezhebine bağlı olmayan Sünni Küresinliler’e ikinci sınıf vatandaş muamelesi yaparak, kamu kurumlarında görev vermiyor, Acemler’in başlıca yerleşim birimlerinde barındırmıyor, askerliğe almıyor ve ağır vergi yükü altında eziyormuş. Aynı uygulamalar, Kürt gruplar için de geçerliymiş,

 2. İran’a saldıran Ruslar’la birlikte hareket eden Ermeniler’in zulmü ve baskısı,

 3. İran’ın Kotur Deresi civarında bulunan bir Kürt aşiretinin (Evdoi-Abdüvî) lideri Simko (İsmail) Ağa’nın bölgede (özellikle Hoy ve Urmiye şehirleri civarında) bir güç oluşturarak, aşiret mensupları ve bölgeden zorla toplatıp kendine bağlı oluşturduğu silahlı bir güçle

köylere baskınlar düzenlemesi, insanların canlarına ve mallarına zarar vermesi,

 4. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı yıllarda, İran’daki Şiiler’in, Sünniler’e olan baskısının yoğunlaşmasıyla, Küresinliler Anadolu insanını tarih, din, mezhep ve soy bakımından kendilerine yakın gördüklerinden dolayı, Anadolu’ya göç etmeye karar vermişler,

 5. Düzensiz, başıboş bir devlette yaşamak istemeyen Küresinliler, Türkiye sınırına yakın olmalarının da etkisiyle göç etmişler,

 6. Bir rivayete göre; Atatürk yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni kurduktan sonra, İran şahı ile görüşerek, İran’daki soydaş Küresinliler’in Türkiye’ye göç ettirilmelerini istemiş. Bunun üzerine İran şahı bir duyuru yaptırarak, bu topluluktan Türkiye’ye gitmek isteyenlerin göç edebileceklerini, İran’da kalmak isteyenlerin de kalabileceklerini duyurmuş. Böylece bir kısım Küresinli Türkiye’ye göç etmiş,

 7. Başka bir rivayete göre de; İsmet İnönü Küresinliler’e haber göndererek, İran’dan Türkiye’ye göç etmeleri için davette bulunmuş.

 Göçü hazırlayan sebeplerden, Simko Ağa’nın baskısı ve zulmü, birçok

Küresinli tarafından özellikle vurgulanarak, büyüklerinden duydukları acı dolu günler dile getiriliyor. Aynı aşiret liderinin, bölgedeki diğer gruplara da çeşitli baskılar uyguladığı anlatılıyor.

Abduvî Aşireti’nin, bölgedeki Hazeranlı, Haydarhanlı, Yezidî, Takorî, Şemsikî ve Milan aşiretleri gibi, Osmanlı’nın son dönemlerinde İttihat ve Terakki’ye bağlı Teşkilatı Mahsusa elemanlarına, İran’daki faaliyetleri (İran’daki istibdat yönetimini yıkmaya çalışan İran İnkılap Cemiyeti’ne yardım faaliyetleri) konusunda yardımcı olduğunu biliyoruz. Yine Avduvî Aşireti’nin lideri Simko Ağa, 600 kişilik silahlı kuvvetle, o dönemde bölgede etkin bir güce sahip (Yalçın 2003:59,60).

Küresinli topluluğu kendi göç hareketlerini (İran’dan Türkiye’ye) farklı ülkeler,coğrafyalar arasında yapılan bir göç şekli olarak görmüyor. Göçten önceki yerleşim ve idâri şartlar, Küresinliler’ce şöyle ifade ediliyor:

“Anadolu toprakları ve göçten önce yaşadığımız İran toprakları, uzun bir süre Selçuklu ve Osmanlı egemenlikleri altında kalmış. O günlerde iki bölge arasında herhangi bir sınır yokmuş. Dolayısıyla bizler Anadolu’daki halktan farklı değiliz, aynı milletin üyesiyiz. Gelişen tarihi olaylar sonucu, Anadolu ile aramızda sınır oluştu. Ortak kültürümüz açısından, oluşan bu sınırın fazla bir önemi yok. Sınırın her iki tarafındaki insanlar aynı topluma ve kültüre bağlı insanlardır”.

Küresinliler, İran’da yaşadıkları toprakların tarıma elverişli ve verimli olduğunu belirtiyorlar. Yalnız, Anadolu’ya göçten önce, hem topraktan alınan ürün eşkıya baskınları sonucunda talan ediliyormuş, hem de İran’daki devlet rejimi sebebiyle ürünün yarısı vergi adı altında toplanıyormuş. Dolayısıyla Küresinliler, hem bölgede devlet hakimiyetsizliği nedeniyle oluşan aşiret güçleri, hem de İran yönetimini elinde bulunduran Acemler tarafından baskılara maruz kalıyorlarmış.

Yorumlar